اصل برائت چیست؟

وب سایت حقوقی یاروکیل به معرفی و بررسی تخصصی اصل برائت چیست؟ و شرایط اصل برائت پرداخته تا به بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

ویدیو مقاله اصل برائت

تعریف برائت :

برائت در لغت به معنای تبرئه شدن ، پاک شدن از عیب و .. است .

در اصطلاح حقوقی ، اصل برائت ، به معنای فرض بی گناهی شخص است .

فلذا ، زمانی که می گوییم اصل بر برائت است ، منظورمان این است که متهم تا زمان اثبات جرم ، بی گناه محسوب خواهد شد و مانند یک شخص بی گناه با وی رفتار خواهد شد .

اصل برائت در قوانین :

در قوانین مختلف ، به این اشاره و تاکید شده است و علیت این امر ، اهمیتی است که قانون گذار برای این اصل قائل شده و در واقع اصل برائت ، اصلی است جهت  عادلانه بودن و منصفانه بودن امر دادرسی ، اعمال آن الزامی می باشد .

این اصل نه تنها در کشور ایران و قوانین آن منعکس و ذکر شده است ، بلکه سایر کشور ها نیز این اصل را به گونه ای رسمیت بخشیده و مورد تائید قرار داده اند .

در ادامه ی این مقاله ، به مهمترین قوانینی که به اصل برائت اشاره کرده و بر رعایت آن تاکید کرده اند ، اشاره خواهیم کرد .

اعلامیه ی حقوق بشر :

به موجب ماده ی ۱۱ اعلامیه ی حقوق بشر ، تا زمانی که تقصیر و ارتکاب جرم توسط شخصی که مورد اتهام واقع شده است ، اثبات نگردد ، این شخص بی گناه فرض شده و نمی توان او را به مجازات عمل اثبات نشده ، محکوم نمود .

بنابراین اصل برائت و یا به عبارت دیگر ، بی گناه فرض شدن اشخاص ، یکی از حقوق اساسی اشخاص می باشد که از انسان ها در زندگی اجتماعی خود محافظت کرده و مانع از مجازات آن ها پیش از اثبات جرم می شود .

قانون اساسی :

اصل سی و هفت قانون اساسی ، به اصل برائت پرداخته و به موجب آن ، شخصی که متهم به امری می شود ، تا زمانی که جرم و تقصیر وی اثبات نشود ، مجازات نشده و همچنین همچون یک فرد بی گناه با او رفتار خواهد شد .

ذکر این اصل در قانون اساسی ایران و تاکید بر آن ، نشان دهنده ی اهمیت این اصل در نظر قانون گذار داشته و بنابراین در تمامی مراحل دادرسی ، باید مورد توجه محاکم و اشخاص دخیل در دادرسی قرار گیرد .

قانون آیین دادرسی کیفری :

در قانون ایین دادرسی کیفری به موجب ماده ی چهار  ، آن ، بر لزوم رعایت اصل برائت تاکید شده و بنا بر این ، متهمین ، تا زمان اثبات ارتکاب رفتار مجرمانه توسط آن ها ، بی گناه فرض خواهند شد .

موادی که مقرر می دارد متهم ، باید تفهیم اتهام شده و ادله ی ان ، به او اعلام شود ، از وجود و رعایت اصل برائت سر چشمه گرفته و این امور ، از آثار اصل برائت می باشد . اشاره به اصل برائت در قانون ایین دادرسی کیفری ، لزوم رعایت این اصل در رسیدگی به پرونده های کیفری را نمایان می سازد که یکی از مهم ترین طرق دفاع و محافظت از اشخاص می باشد .

قانون آیین دادرسی مدنی :

در قانون ایین دادرسی مدنی که شیوه ی رسیدگی به دعاوی حقوقی را ارائه می دهد ، به موجب ماده ی صد و نود و هفت  ، مقرر شده است که ، اشخاصی که ادعای وجود مسئولیت مدنی و یا دینی بر عهده ی شخص دیگری می باشند ، بنا بر اصل برائت ، خود موظف به اثبات ادعای خود می باشند و بنا براین شخص مدعی تا زمانی که ادعای خود را اثبات نکند ، نمی تواند ترتب اثری را بر ادعای خود خواستار شود .

بنابراین ، به موجب اصل برائت ، شخص متهم ، ملزم به اثبات بی گناهی خود نبوده و بلکه مدعی مسئولیت او ، باید سعی در اثبات ادعای خود داشته باشد .

قانون رعایت حقوق شهروندی :

وقانون گذار ، با تصویب این قانون ، سعی در حمایت از آزادی های مشروع افراد کرده و به موجب این قانون در بند دو آن ، اصل برائت که یکی از اصول بنیادین جهت حفظ حقوق اشخاص می باشد ذکر شده و مقامات رسیدگی کننده ، ملزم به رعایت این اصل در دادرسی ها و شیوه و نحوه ی بر خورد با اشخاص می باشند .

تفاوت مجرم و متهم :

با عنایت به اصل برائت است که دو مفهوم متهم و مجرم از یکدیگر متمایز و تفکیک شده اند .

• متهم :

متهم شخصی است که هنوز ارتکاب جرم توسط او اثبات نشده است و به موجب اصل برائت ، همچنان بی گناه فرض می شود تا زمانی که ارتکاب جرم توسط او به اثبات برسد .

• مجرم :

  

مجرم ، کسی است که به استناد ادله و مدارک قوی ، وقوع و ارتکاب جرم توسط او اثبات شده و بنابراین به حکم محکمه ، به مجازات جرم خود محکوم خواهد شد .

آثار تمایز مجرم و متهم :

• منع سلب آزادی اشخاص :

نگهداری و سلب آزادی متهمین با محدودیت جدی همراه بوده و تنها در موارد خاصی می توان متهمین را تحت نظر و یا بازداشت قرار داد .

بنابراین ، ممنوعیت سلب آزادی اشخاص بدون دلیل موجه ، یکی از آثار اصل برائت می باشد .

• تفاوت در مکان نگهداری :

به موجب مقررات قانون ایین دادرسی کیفری ، محل و مکان نگهداری متهمین و محکومان ، باید در دو محل جدا گانه بوده و نمی توان محکومان و متهمان را در یک مکان نگهداری کرد .

علت این امر این است که با توجه به اصل برائت ، شخص متهم ، بی گناه فرض شده و نمیتوان او را در کنار کسی که ارتکاب جرم توسط او به اثبات رسیده است ، نگهداری کرد .

• حق دفاع :

به موجب قانون آیین دادرسی کیفری ، متهمان ، می توانند در محکمه ، از خود دفاع نموده و سعی در اثبات بی گناهی خود داشته باشند .

اعطای این فرصت به اشخاصی که در معرض اتهام قرار گرفته اند ، از اثار اصل برائت بوده و به موجب این اصل ، شخص بی گناه فرض شده و بنابراین حق خواهد داشت در برابر اتهامات و دلایلی که علیه او مطرح شده است ، از خود دفاع کند .

• حق سکوت :

شخصی که متهم به ارتکاب جرم شده است ، می تواند در برابر اتهامات وارده ، سکوت کرده و محکمه ، نمی تواند او را وادار به اقرار و یا اعتراف کند .

علت این امر ، این است که با توجه به اصل برائت ، دادستان و یا شاکی که مدعی ارتکاب جرم توسط متهم می باشند ، باید بتوانند ادعای خود را در محکمه به وسیله ی ادله ی قوی و اثبات کننده ، اثبات نمایند و تا  آن زمان ، شخص همچنان بی گناه فرض خواهد شد .

• قاعده ی دراء :

به موجب این قاعده ، اگر در وقوع جرم ، یا شرایط آن شک و تردید وجود داشته باشد و دلایلی بر نفی آن ها یافت نشود ، وقوع جرم و یا شرایط آن ، اثبات نخواهد شد و این امر نیز یکی دیگر از نتایج و اثار اصل برائت می باشد .

• حق اعتراض به آرا :

به موجب مقررات کیفری ، قانون گذار ، برای اشخاص ،  امکان اعتراض به اکثر آرای صادر شده از محاکم  را پیش بینی کرده است و این امر نیز از اثار اصل برائت بوده و به شخص فرصتی داده می شود تا بتواند بی گناهی خود را اثبات کرده و یا محکمه ی بالاتر ، با اصلاح اشتباهات قضایی محکمه ی تالی ، مانع مجازات اشخاص بی گناه شود .

• حق داشتن وکیل :

ممکن است که اشخاص ، به هر علت ، نتوانند در برابر اتهامات وارده به خود ، به نحو مناسب دفاع کنند ؛ قانون گذار برای این اشخاص ، حق داشتن وکیل در حین دادرسی را پیش بینی نموده است . این حق نیز به دلیل رعایت اصل برائت و فرض بی گناهی متهم ، ایجاد شده است .

عدول از اصل برائت :

اصولا ، به منظور رعایت انصاف و عدالت در دادرسی ها ، اصل برائت ، حاکم می باشد و محاکم ، ملزم به رعایت این اصل در مواجهه با متهمین می باشند .

در برخی موارد،ممکن است که نتوان اصل برائت را اجرا و رعایت کرد .

معمولا ، در دو حالت ، از اصل برائت عدول شده و بنابراین ، شخصی که به اتهام جرمی  مورد تعقیب قرار گرفته است ، ملزم است بی گناهی خود را اثبات نموده و از خود رفع اتهام کند .

• در جرایم بسیار مهم که موجب وارد شدن صدمه های جدی مادی و معنوی به جامعه شده است ‌‌.
• در جرایمی که به دلیل پیچیدگی های بسیار مورد در پرونده ، امکان اثبات جرم توسط نهاد تعقیب وجود نداشته و بنابراین ، بار اثبات بی گناهی ، بر عهده ی متهم قرار خواهد گرفت .

مثال عدول از اصل برائت :

• ماده ی ۴۹۹ قانون مجازات اسلامی ، مقرر می دارد که بار اثبات بی اطلاعی از اهداف گروه ، بر عهده ی شخص عضو شده در این گروه می باشد .

بنابراین ، در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی که ظن قوی به ارتکاب جرم وجود داشته باشد ، بار اثبات بی گناهی بر عهده ی متهم می باشد .