اصل برائت|شرایط اصل برائت|نکات مهم اصل برائت
اصل برائت چیست؟
وب سایت حقوقی یاروکیل به معرفی و بررسی تخصصی اصل برائت چیست؟ و شرایط اصل برائت پرداخته تا به بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.
ویدیو مقاله اصل برائت
تعریف برائت :
برائت در لغت به معنای تبرئه شدن ، پاک شدن از عیب و .. است .
در اصطلاح حقوقی ، اصل برائت ، به معنای فرض بی گناهی شخص است .
فلذا ، زمانی که می گوییم اصل بر برائت است ، منظورمان این است که متهم تا زمان اثبات جرم ، بی گناه محسوب خواهد شد و مانند یک شخص بی گناه با وی رفتار خواهد شد .
اصل برائت در قوانین :
در قوانین مختلف ، به این اشاره و تاکید شده است و علیت این امر ، اهمیتی است که قانون گذار برای این اصل قائل شده و در واقع اصل برائت ، اصلی است جهت عادلانه بودن و منصفانه بودن امر دادرسی ، اعمال آن الزامی می باشد .
این اصل نه تنها در کشور ایران و قوانین آن منعکس و ذکر شده است ، بلکه سایر کشور ها نیز این اصل را به گونه ای رسمیت بخشیده و مورد تائید قرار داده اند .
در ادامه ی این مقاله ، به مهمترین قوانینی که به اصل برائت اشاره کرده و بر رعایت آن تاکید کرده اند ، اشاره خواهیم کرد .
اعلامیه ی حقوق بشر :
به موجب ماده ی ۱۱ اعلامیه ی حقوق بشر ، تا زمانی که تقصیر و ارتکاب جرم توسط شخصی که مورد اتهام واقع شده است ، اثبات نگردد ، این شخص بی گناه فرض شده و نمی توان او را به مجازات عمل اثبات نشده ، محکوم نمود .
بنابراین اصل برائت و یا به عبارت دیگر ، بی گناه فرض شدن اشخاص ، یکی از حقوق اساسی اشخاص می باشد که از انسان ها در زندگی اجتماعی خود محافظت کرده و مانع از مجازات آن ها پیش از اثبات جرم می شود .
قانون اساسی :

اصل سی و هفت قانون اساسی ، به اصل برائت پرداخته و به موجب آن ، شخصی که متهم به امری می شود ، تا زمانی که جرم و تقصیر وی اثبات نشود ، مجازات نشده و همچنین همچون یک فرد بی گناه با او رفتار خواهد شد .
ذکر این اصل در قانون اساسی ایران و تاکید بر آن ، نشان دهنده ی اهمیت این اصل در نظر قانون گذار داشته و بنابراین در تمامی مراحل دادرسی ، باید مورد توجه محاکم و اشخاص دخیل در دادرسی قرار گیرد .
قانون آیین دادرسی کیفری :
در قانون ایین دادرسی کیفری به موجب ماده ی چهار ، آن ، بر لزوم رعایت اصل برائت تاکید شده و بنا بر این ، متهمین ، تا زمان اثبات ارتکاب رفتار مجرمانه توسط آن ها ، بی گناه فرض خواهند شد .
موادی که مقرر می دارد متهم ، باید تفهیم اتهام شده و ادله ی ان ، به او اعلام شود ، از وجود و رعایت اصل برائت سر چشمه گرفته و این امور ، از آثار اصل برائت می باشد . اشاره به اصل برائت در قانون ایین دادرسی کیفری ، لزوم رعایت این اصل در رسیدگی به پرونده های کیفری را نمایان می سازد که یکی از مهم ترین طرق دفاع و محافظت از اشخاص می باشد .
قانون آیین دادرسی مدنی :
در قانون ایین دادرسی مدنی که شیوه ی رسیدگی به دعاوی حقوقی را ارائه می دهد ، به موجب ماده ی صد و نود و هفت ، مقرر شده است که ، اشخاصی که ادعای وجود مسئولیت مدنی و یا دینی بر عهده ی شخص دیگری می باشند ، بنا بر اصل برائت ، خود موظف به اثبات ادعای خود می باشند و بنا براین شخص مدعی تا زمانی که ادعای خود را اثبات نکند ، نمی تواند ترتب اثری را بر ادعای خود خواستار شود .
بنابراین ، به موجب اصل برائت ، شخص متهم ، ملزم به اثبات بی گناهی خود نبوده و بلکه مدعی مسئولیت او ، باید سعی در اثبات ادعای خود داشته باشد .
قانون رعایت حقوق شهروندی :
وقانون گذار ، با تصویب این قانون ، سعی در حمایت از آزادی های مشروع افراد کرده و به موجب این قانون در بند دو آن ، اصل برائت که یکی از اصول بنیادین جهت حفظ حقوق اشخاص می باشد ذکر شده و مقامات رسیدگی کننده ، ملزم به رعایت این اصل در دادرسی ها و شیوه و نحوه ی بر خورد با اشخاص می باشند .
تفاوت مجرم و متهم :
با عنایت به اصل برائت است که دو مفهوم متهم و مجرم از یکدیگر متمایز و تفکیک شده اند .
-
متهم :
متهم شخصی است که هنوز ارتکاب جرم توسط او اثبات نشده است و به موجب اصل برائت ، همچنان بی گناه فرض می شود تا زمانی که ارتکاب جرم توسط او به اثبات برسد .
-
مجرم :
اصل برائت
مجرم ، کسی است که به استناد ادله و مدارک قوی ، وقوع و ارتکاب جرم توسط او اثبات شده و بنابراین به حکم محکمه ، به مجازات جرم خود محکوم خواهد شد .
آثار تمایز مجرم و متهم :
-
منع سلب آزادی اشخاص :
نگهداری و سلب آزادی متهمین با محدودیت جدی همراه بوده و تنها در موارد خاصی می توان متهمین را تحت نظر و یا بازداشت قرار داد .
بنابراین ، ممنوعیت سلب آزادی اشخاص بدون دلیل موجه ، یکی از آثار اصل برائت می باشد .
-
تفاوت در مکان نگهداری :
به موجب مقررات قانون ایین دادرسی کیفری ، محل و مکان نگهداری متهمین و محکومان ، باید در دو محل جدا گانه بوده و نمی توان محکومان و متهمان را در یک مکان نگهداری کرد .
علت این امر این است که با توجه به اصل برائت ، شخص متهم ، بی گناه فرض شده و نمیتوان او را در کنار کسی که ارتکاب جرم توسط او به اثبات رسیده است ، نگهداری کرد .
-
حق دفاع :
به موجب قانون آیین دادرسی کیفری ، متهمان ، می توانند در محکمه ، از خود دفاع نموده و سعی در اثبات بی گناهی خود داشته باشند .
اعطای این فرصت به اشخاصی که در معرض اتهام قرار گرفته اند ، از اثار اصل برائت بوده و به موجب این اصل ، شخص بی گناه فرض شده و بنابراین حق خواهد داشت در برابر اتهامات و دلایلی که علیه او مطرح شده است ، از خود دفاع کند .
-
حق سکوت :
شخصی که متهم به ارتکاب جرم شده است ، می تواند در برابر اتهامات وارده ، سکوت کرده و محکمه ، نمی تواند او را وادار به اقرار و یا اعتراف کند .
علت این امر ، این است که با توجه به اصل برائت ، دادستان و یا شاکی که مدعی ارتکاب جرم توسط متهم می باشند ، باید بتوانند ادعای خود را در محکمه به وسیله ی ادله ی قوی و اثبات کننده ، اثبات نمایند و تا آن زمان ، شخص همچنان بی گناه فرض خواهد شد .

-
قاعده ی دراء :
به موجب این قاعده ، اگر در وقوع جرم ، یا شرایط آن شک و تردید وجود داشته باشد و دلایلی بر نفی آن ها یافت نشود ، وقوع جرم و یا شرایط آن ، اثبات نخواهد شد و این امر نیز یکی دیگر از نتایج و اثار اصل برائت می باشد .
-
حق اعتراض به آرا :
به موجب مقررات کیفری ، قانون گذار ، برای اشخاص ، امکان اعتراض به اکثر آرای صادر شده از محاکم را پیش بینی کرده است و این امر نیز از اثار اصل برائت بوده و به شخص فرصتی داده می شود تا بتواند بی گناهی خود را اثبات کرده و یا محکمه ی بالاتر ، با اصلاح اشتباهات قضایی محکمه ی تالی ، مانع مجازات اشخاص بی گناه شود .
-
حق داشتن وکیل :
ممکن است که اشخاص ، به هر علت ، نتوانند در برابر اتهامات وارده به خود ، به نحو مناسب دفاع کنند ؛ قانون گذار برای این اشخاص ، حق داشتن وکیل در حین دادرسی را پیش بینی نموده است . این حق نیز به دلیل رعایت اصل برائت و فرض بی گناهی متهم ، ایجاد شده است .
عدول از اصل برائت :
اصولا ، به منظور رعایت انصاف و عدالت در دادرسی ها ، اصل برائت ، حاکم می باشد و محاکم ، ملزم به رعایت این اصل در مواجهه با متهمین می باشند .
در برخی موارد،ممکن است که نتوان اصل برائت را اجرا و رعایت کرد .
معمولا ، در دو حالت ، از اصل برائت عدول شده و بنابراین ، شخصی که به اتهام جرمی مورد تعقیب قرار گرفته است ، ملزم است بی گناهی خود را اثبات نموده و از خود رفع اتهام کند .
- در جرایم بسیار مهم که موجب وارد شدن صدمه های جدی مادی و معنوی به جامعه شده است .
- در جرایمی که به دلیل پیچیدگی های بسیار مورد در پرونده ، امکان اثبات جرم توسط نهاد تعقیب وجود نداشته و بنابراین ، بار اثبات بی گناهی ، بر عهده ی متهم قرار خواهد گرفت .
مثال عدول از اصل برائت :

- ماده ی ۴۹۹ قانون مجازات اسلامی ، مقرر می دارد که بار اثبات بی اطلاعی از اهداف گروه ، بر عهده ی شخص عضو شده در این گروه می باشد .
بنابراین ، در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی که ظن قوی به ارتکاب جرم وجود داشته باشد ، بار اثبات بی گناهی بر عهده ی متهم می باشد .