انواع دادسرا چیست ؟

وب سایت حقوقی یاروکیل به معرفی و بررسی تخصصی انواع دادسرا چیست؟و شرایط انواع دادسرا پرداخته تا به بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

انواع دادسرا و مفهوم آن :

دادسرا یک نهاد دادگستری است که در حوزه قضایی هر شهرستان در جوار دادگاه امور مختلفی را انجام می دهد. دادسرا با دادگاه فرق می‌کند و مستقلاً تصمیماتی را اتخاذ نموده و به اجرا در می آورد. بنابر این درست است که وظیفه ی دادسرا و دادگاه هر دو دادرسی در مشکلات و جرایم است اما از نظر عملی و تکالیفی که بر عهده دارند با هم فرق می‌کنند. در حقیقت دادسرا قسمتی از دادگستری می باشد که تکلیف اصلی آن تحقیق و بازجویی و کشف جرم می‌باشد.

تکالیف دادسرا :

از جمله مهمترین تکالیف دادسرا تحقیق و کشف جرم می باشد که در محدوده فعالیت آن به وقوع می پیوندد. که در زیر به مهمترین تکالیف دادسرا اشاره شده است:

کشف جرم :

ابتدا باید تشخیص داد که آیا جرم اتفاق افتاده است یا نه و این وظیفه خطیر بر دوش دادسرا و ریاست آن یعنی شخص دادستان می باشد. در این صورت بعد از اقامه شکایت از سوی شاکی نهاد دادسرا وظیفه تعقیب و شناسایی عاملان جرم را خواهد داشت.

برخی  بر این باورند که کشف جرم از وظایف پلیس انتظامی می باشد. اما باید در نظر داشت که قسمتی از این وظیفه به وسیله نیروی انتظامی انجام می‌شود و بقیه آن در  وضعیت محدوده وظایف اصلی دادسرا و دادستان می باشد.

تعقیب متهم :

ملاحظه جرم متهم و بازداشت او از تکالیف دادسرا است. در بخشی از موضوعات جرم برانگیز که تخلف از قانون صورت گرفته است و وجهه عمومی را دارا می باشد و هم این که آگاهی نسبت به این جرم حاصل شود، باید نسبت به آن رسیدگی نمود و حتی نیازمند وجود شاکی نمی باشد.

مثل قتل و تجاوز که مجازات مخصوص به خود را دارا می باشد و حتی چنان چه شاکی در میان نباشد باز هم  متهم باید عقوبت جرم خود را پس بدهد.اما دسته ای از جرم ها فقط دارای وجه فردی و شخصی هستند و تا وقتی که شکایتی در مورد آن ها انجام نشود نباید نسبت به تعقیب آن ها اقدام نمود. مثل جرم توهین یا افترا.

در بسیاری از جرایم باید تحقیقات مقدماتی الزاماً و سریعاً صورت گیرد. زیرا امکان دارد شواهد و قرائن زایل شود یا بیم اختفای مجرم یا گریز او باشد. به منظور پیشگیری از این وضعیت دادسرا بدون دریافت مجوز از دادگاه باید تحقیقات مقدماتی را نسبت به جرم آغاز نماید.

بعد از تحقیقات مقدماتی چنان چه مشخص شود که شخص متهم گناهی ندارد تبرئه شده و پرونده خاتمه می یابد. اما اگر بی گناهی او مورد اثبات قرار نگیرد اول باید به دادستان ارجاع شود و بعد برای ملاحظه تکمیلی به دادگاه انتقال داده شود.

دادسرای دیوان عالی کشور :

دادسرای دیوان عالی کشور در جوار دیوان عالی کشور وظایف خود را انجام می‌دهد و از آن جایی که دیوان عالی کشور در تهران قرار گرفته است و صلاحیت آن ملی می‌باشد دادسرای دیوان هم در تهران مستقر شده و صالح به کل حاکمیت جمهوری اسلامی باشد.

مقامات دادسرای دیوان عالی کشور تشکیل شده از دادستان کل کشور و معاون اول و ۶ معاون و به تعداد ضروری دادیار می باشد. دادستان کل کشور در میان قضات دادسرا از نظر سلسله مراتب بالاترین مرجع قضایی محسوب می‌شود و رئیس دادسرای دیوان عالی کشور خواهد بود.

با توجه به اصل ۱۶۲ قانون اساسی دادستان کل کشور باید مجتهد وعادل و آگاه به موضوعات قضایی باشد. رئیس قوه قضاییه با اخذ مشورت از قضات دیوان عالی کشور او را برای مدت ۵ سال به این سمت نصب می نماید.

دادسرای عمومی و انقلاب :

دادسرای عمومی و انقلاب به ریاست دادستان حوزه قضایی ایجاد می‌شود و در تمام اوضاع قضایی شهرستان‌ها تاسیس می گردد و در حوزه قضایی بخش ها که دادسرا وجود ندارد تکالیف دادستان بر دوش رئیس حوزه قضایی و اگر او نباشد برعهده ی دادرس علی البدل دادگاه می باشد. این نکته را باید در نظر داشت که با عنایت به قانون جدید آیین دادرسی کیفری، ایجاد دادسرا در بخشی از حوزه قضایی بخش‌ها نیز پیشنهاد شده است.

بر اساس تبصره ی ۲ ماده ی ۲۹۹ قانون آیین دادرسی کیفری در این خصوص مقرر شده است با صلاحدید رئیس قوه قضاییه در حوزه قضایی بخش هایی که از نظر شمار میزان دعاوی حقوقی و کیفری الزام است تشکیل دادگستری با صلاحیت و تشکیلات دادگستری شهرستان ایجاد شود، منعی ندارد.

با عنایت به این موضوع که دادسرا صلاحیت خود را از دادگاه دریافت می کند حدود صلاحیت ذاتی و محلی دادسرا برابر با صلاحیت همان دادگاه می باشد که در جوار آن رسیدگی به دعاوی را به عهده دارد. پس در همه حوزه های قضایی شهرستان ها دادسرای عمومی و انقلاب در کنار دادگاه کیفری یک و دو و دادگاه انقلاب و دادگاه اطفال و نوجوانان وظایف خود را به انجام می‌رساند و تحقیقات مقدماتی در مورد  جرایم در صلاحیت آن دادگاه‌ها را به عهده می‌گیرد.

عدم صلاحیت دادگاه محل وقوع جرم :

وقتی جرمی اتفاق می‌افتد که رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاهی غیر از دادگاه محل محل وقوع جرم است، تکالیف دادسرا به منظور انجام تحقیقات مقدماتی بر عهده دادسرایی می باشد که در کنار دادگاه صالح وظایف خود را انجام می‌دهد. جز این که در قانون به شکل دیگری تعیین شده باشد.

از طرف دیگر بر اساس ماده ی ۴۰۱ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر شده است در جایی که به جرائم موضوع صلاحیت دادگاه کیفری یک در بیرون از حوزه قضایی محلی که جرم اتفاق افتاده است رسیدگی می گردد، همه اختیارات و تکالیف دادسرا مثل شرکت در جلسات دادرسی و دفاع از کیفرخواست بر دوش دادسرای محل وقوع جرم می باشد.

باید در نظر داشت که تعارضی بین این دو ماده یعنی ماده ی ۴۰۱ قانون آیین دادرسی کیفری و ۲۶ماده ی قانون آیین دادرسی کیفری بر قرار نیست. چون صلاحیت رسیدگی با دادگاه محل وقوع جرم می باشد و این که دادسرا در صلاحیت تابع وجود صلاحیت دادگاه است.

در نتیجه هنگامی که با توجه به قانون رسیدگی به جرم در صلاحیت دادگاهی واقع می‌شود که غیر از دادگاه محل وقوع جرم می باشد صلاحیت انجام تحقیقات مقدماتی آن هم در دادسرای واقع در  محل جرم اتفاق افتاده انجام می‌شود و در صلاحیت دادسرایی قرار می‌گیرد که در جوار دادگاه صالح مشغول به انجام وظایف خود می باشد.

به همین سبب در ماده ی ۲۶ مذکور مقرر شده است انجام وظایف دادسرا راجع به جرایمی که دادرسی به آن ها در صلاحیت دادگاه محل وقوع جرم می باشد بر دوش دادسرایی است که در کنار دادگاه صالح انجام وظیفه می نماید.

دادسرای نظامی :

انجام تحقیقات مقدماتی راجع به جرایم مربوط به تکالیف خاص نظامی و انتظامی و اعضای نیروهای مسلح دادسرای نظامی در کنار دادگاه‌های نظامی ایجاد می‌گردد. دادسرای نظامی تنها در مرکز استان تاسیس می‌شود و در بقیه شهرستان‌ها نیز اگر نیاز باشد تحت عنوان دادسرای نظامی ناحیه ایجاد می‌شود.

بر طبق ماده ی ۵۸۱ قانون آیین دادرسی کیفری تکالیف و اختیارات رئیس و دادستان و دیگر اعضای قضایی سازمان قضایی استان با مراعات قوانین بخش همان تکالیفی می باشد که بر اساس موضوع برای روسای کل دادگستری ها و دادستان‌های عمومی و انقلاب و بقیه مقامات قضایی دادگستری در نظر گرفته شده است.

با عنایت به این موضوع دادسرای نظامی در کنار دادگاه‌های نظامی تکالیفشان را انجام می‌دهند. حوزه صلاحیت آن ها برابر با صلاحیت دادگاه نظامی می باش.د در هنگام جنگ با عنایت به شرایط بخصوصی که ایجاد می‌شود دادسرای نظامی  زمان جنگ در کنار دادگاه‌های نظامی زمان جنگ ایجاد می‌شود.

دادسرای ویژه روحانیت :

دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت در سال ۱۳۶۶ بر اساس دستور رهبر بزرگ انقلاب اسلامی امام خمینی به وجود آمد. آیین‌نامه ی دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت در سال ۱۳۶۹ با تصویب آیت الله خامنه ای و با اصلاحات و الحاقات مورد تایید ایشان واقع شد.

بر طبق ماده ی یک آیین نامه تشکیل دادگاه و دادسرای ویژه روحانیت ، دادسرای مذکور  به منظور جلوگیری از نفوذ و دخالت اشخاص منحرف و متخلف در حوزه‌های علمیه و حفظ آبروی روحانیت و نیز به مجازات رساندن روحانیون متخلف شرح داده شده است.

تکالیف دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت

با توجه به آیین نامه فوق وظایف دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت

با توجه به آیین نامه مواردی است که در زیر شرح داده شده است:

-اقدامات ضروری به منظور جلوگیری از بروز تخلفات و جرایم در حوزه موضوعات قضایی.

-ارشاد در موضوعات خلاف  شان

-دادرسی به جرم های روحانیون و پرونده هایی که به شکل تاثیرگذاری با اهداف این دادسرا در ارتباط است.

نکته ای که باید انجام یادآور شد آن است و در عملی نمودن اهداف و وظایف بالا که در مواد ۱ و ۲ آیین نامه مقرر شده است دادسرای ویژه روحانیت امکان دارد به واسطه مراکز حوزوی و سازمان تبلیغات اسلامی و مرکز امور مساجد و بقیه تاسیسات مربوط به امور روحانیون انجام وظیفه کند. در مورد های مذکور در حوزه اجرای موضوعات مذکور مکلف به همکاری با دادسرای ویژه روحانیت هستند.

دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت از نظر ساختار و تشکیلات زیر نظر مستقیم مقام رهبری تکالیف خود را انجام می‌دهد و به شکل مستقلی از تشکیلات قوه قضاییه ایجاد شده است. اما پرداخت حقوق و مزایای قضات و کارکنان از قوانین مربوط به قوه قضائیه تبعیت می کند. دادستان کل ویژه روحانیت و حاکم شرع شعبه اول دادگاه ویژه روحانیت از طرف مقام رهبری نصب می شود. مسئولیت ریاست و نظارت همه دادسرا از وظایف دادستان منصوری از سوی مقام رهبری می باشد.