دادسرا چیست؟

وب سایت حقوقی یاروکیل به معرفی و بررسی تخصصی دادسرا چیست؟ و نکات مهم دادسرا پرداخته تا به بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه دادسرا

دادسرا نهادی می باشد که در جوار دادگاه تکالیفی را انجام می‌دهد و به شکل کلی وظایفی از قبیل کشف جرم و تعقیب متهم و انجام تحقیقات مقدماتی و عفو عمومی و اقامه دعوای ضروری و اجرای احکام کیفری و نیز دادرسی به امور حسبی را بر عهده دارد. همچنین در مقاله انواع دادسرا وضایف دادسرا ها را مطالعه نمایید.

کشف جرم

عموما آن چه به ذهن متصور است این که وظیفه کشف جرم از وظایف ضابطان دادگستری و نیروی انتظامی می باشد. اما مرجع اصلی کشف جرم دادسرای حوزه‌هایی هستند که ضابطان دادگستری زیر نظر دادسرا و دادستان به کشف جرایم می پردازد.

تعقیب متهم

جرایم به دو دسته قابل گذشت و غیرقابل گذشت قابل تقسیم بندی هستند. دسته ای از جرایم تنها در شرایطی که شکایت راجع به آن ها در دادسرا اقامه شود مورد تعقیب قرار می گیرند.، به عنوان مثال در مورد جرم توهین تا فردی در قالب شاکی به دادسرا رجوع نکند و شکایت جرم مذکور را اقامه ننماید دادستان حتی اگر خودش شاهد وقوع جرم باشد قادر نیست به طور مستقل مجرم را بازداشت نماید.

این دسته جرایم از جرایم قابل گذشت به شمار می رود. اما در بقیه جرایم دادستان به شکل مستقل به نمایندگی از جامعه به تعقیب متهم می پردازد . فرضا در جرم جعل اگر دادستان از وقوع این جرم مطلع شود، بدون اقامه ی شکایت به وسیله‌ی شاکی تعقیب و رسیدگی به آن شروع می شود و بعد دادستان در جرایم قابل گذشت با شکایت شاکی در جرایم غیرقابل گذشت مستقلا تعقیب متهم را عهده دار می شود.

انجام تحقیقات مقدماتی

بعد از آن که جرم محرز شد، تکلیف دادسرا به منظور تحقیق در مورد جرم شروع می شود. تحقیقات مقدماتی یک سری اقدامات قانونی می باشد که به وسیله ی بازپرس و بقیه مقامات قضایی به منظور حفظ آثار و علائم جرم و گردآوری دلایل احراز جرم و شناسایی و پیدا کردن و پیشگیری از گریز و اختفای متهم صورت می گیرد.

اجرای احکام کیفری

بعد از آن که تحقیقات مقدماتی به وسیله ی دادسرا انجام شد و پرونده به دادگاه فرستاده شد و رسیدگی و صدور رای انجام گرفت، اجرای حکم باید صورت پذیرد. پرونده به منظور اجرای حکم به دادسرا برمی‌گردد. اجرای احکام کیفری بر عهده دادستان می باشد.

در بعضی از مناطق با تعیین رئیس قوه قضاییه معاون اجرای احکام کیفری زیر نظر دادستان آن حوزه ایجاد می‌شود و تکلیف اجرای احکام در این مناطق بر دوش این معاونت می باشد. فرقی که این معاونت دارد در اعضای متخصص ان می باشد. به شکلی که معاونت اجرای احکام کیفری به تعداد ضروری قاضی اجرای احکام کیفری و مددکار اجتماعی و مامور مراقبتی و مأمور اجرا را لازم دارد.

انجام امور حسبی

منظور از امور حسبی اعمال راجع به قیمومت، ترکه ی میت، غایب مفقودالاثر، محجورین و غیره می باشد.  در بخشی از موضوعات، قانونگذار دادستان را در این موارد موظف می‌داند. فرضا در جایی که فردی فوت کند و وارث او معلوم نباشد، دادستان موظف است اعمال ضروری به منظور حفظ اموال و حقوق او انجام دهد و از دادگاه مدیری را برای ترکه تعیین کند.

امور حسبی بر عهده دادستان

درخواست نصب و عزل قیم و ضم ناظر و امین درخواست اعلام وضعیت حجر و صغیر بالغ شده و درخواست تعیین امین برای اداره اموال غایب مفقودالاثر ودرخواست تعیین امین برای جنین و اداره اموال اعتراض به درخواست انحصار وراثت با فوت شخص و وجود صغیری که نیاز به تعیین قیم دارد، مراتب به منظور تعیین قیم باید به وسیله دادستان به اطلاع دادگاه رسانده شود. حفظ و نظارت بر اموال صغیر و مجانین و اشخاص غیر رشید و بقیه این موارد بر عهده ی دادستان است.

دادسرای اختصاصی

مضاف بر دادسرای عمومی و انقلاب که مسئول دادرسی به جرایم می باشد دادسرای تخصصی نیز در قانون و نظام قضایی ایران در نظر گرفته شده است. دادسراهای تخصصی زیرگروه دادسرای عمومی و انقلاب می باشند و به منظور تخصصی نمودن امور و کاستن از پرونده‌ها تأسیس شده اند. دادسرای جرایم رایانه ای و دادسرای اطفال و نوجوانان از این دست دادسراها به شمار می‌رود و در شرایطی که موضوع شکایت در صلاحیت دادگاه و دادسرای تخصصی باشد و در مکانی که جرم اتفاق افتاده از این دادسرا ها ایجاد شده باشد باید به آن ها را رجوع نمود.

اما دادسرای اختصاصی مستقل از دادسرای عمومی انقلاب به وظایف خود عمل می‌کند و در اصطلاح حقوقی صلاحیت ذاتی آن ها فرق دارد. دادسرای ویژه روحانیت و دادسرای نظامی از دسته دادسرای اختصاصی می باشند.

دادسرای ویژه روحانیت

دادسرای ویژه ی روحانیت در جوار دادگاه ویژه روحانیت اعمالی را انجام می‌دهد و صلاحیت‌های او عبارت است از:

– همه جرایم مربوط به روحانیون

-همه امور خلاف شرع روحانیون،

-همه اختلافات محلی اختلال آور نسبت به امنیت عمومی در شرایطی که طرف اختلاف روحانی باشد.

– کلیه اعمالی که از طرف مقام معظم رهبری برای رسیدگی ماموریت داده می‌شود.

بنابراین صرفاً احراز جرم  به وسیله یک روحانی این جرم را از صلاحیت دادسرای عمومی و انقلاب بیرون کرده و دادسرای ویژه روحانیت به آن رسیدگی می‌نماید .

دادسرای نظامی

دادسرای نظامی در کنار دادگاه نظامی مشغول به انجام وظایف خود می باشد و به جرایم مراجع نظامی و انتظامی که به وسیله ی نظامیان انجام می‌شود، رسیدگی می‌نماید. مثلا فرار و گریز از جنگ از دسته جرایمی می باشد که فقط به وسیله ی یک نظامی صورت می‌گیرد و رسیدگی به آن در صلاحیت دادسرای نظامی می باشد.

تفاوت دادگستری و دادگاه و دادسرا

دادگستری مجموعه ی  حوزه قضایی شهر یا شهرستان می باشد که در اصطلاح عام به آن دادگاه گفته می‌شود. در بیشتر شهرستان‌ها دادگستری دو مجموعه جدا از هم تلقی می‌شود که شامل دادگاه و دادسرا است و هر یک وظایف مخصوص به خود را دارا می باشد و دادگاه هم شامل شعبه حقوقی و جزایی می باشد.

البته باید در نظر داشت که دادگاه انقلاب و اطفال و خانواده نیز در کنار این دادگاه‌ها مشغول به فعالیت هستند در شهرهایی که جمعیت کمی دارند عموماً یک شعبه دادگاه حقوقی و یک شعبه دادگاه کیفری ایجاد شده است. اما در شهرهای بیش از ۵۰ هزار نفر شعبه دادگاه ها بیشتر است و نیز در هر دادگستری یک شعبه خانواده و یک شعبه دادگاه انقلاب نیز برقرار می‌باشد .

منظور از دادگاه بخشی از دادگستری است که به موضوعات حقوقی و مدنی جزایی رسیدگی می‌نماید. پرونده‌هایی که دعاوی آن ها راجع به معاملات ملکی و مطالبه طلب و خسارت و خانواده مثل طلاق و مهریه و نفقه و به شکل کلی امور راجع به مال و اموال است در شعبه حقوقی دادگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد و موضوعاتی که راجع به جرم باشد مثل کلاهبرداری و سرقت تصادف و غیره در شعب جزایی دادرسی می‌شود.

باز در این جا باید یادآور شد که در شهرستان های کم جمعیت یک شعبه حقوقی برقرار است و امور راجع به طلاق و مهریه و تمکین و نفقه و امور کیفری در همین شعبه مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.

اما در مورد دادسرا باید گفت که به اتهامات متعددی در شعب دادیاری و بازپرسی دادسرا دادرسی می‌شود.

دادسرا در واقع یک مرجع قضایی بررسی دوم جرم نمی باشد. اما بازپرسان دادسرا مانند پلیس و کارآگاه تحقیقات ضروری در مورد این که عمل متهم جرم است یا خیر انجام می‌دهد. در دادسرا این تشخیص احراز می‌شود که شخص مجرم است یا نه.

اگر معلوم شود جرم انجام نشده در همان دادسرا پرونده ی او خاتمه می یابد و قرار منع تعقیب و موقوفی تعقیب صادر می شود. اما اگر شخصی مجرم شناخته شود پرونده به منظور صدور قرار مجرمیت و کیفرخواست به نظر دادستان می رسد و دادستان بعد از صدور قرار مجرمیت و کیفرخواست پرونده را به شعبه مربوطه ارجاع می‌دهد و آن شعبه پرونده را به‌منظور دادرسی به جرم به شعب جزایی می فرستد. سپس مجازات مجرم در دادگاه احراز می گردد. دادسرا تنها به انجام تحقیقات مقدماتی کیفرخواست و قرار مجرمیت عمل می‌نماید.

دادستان باید از جهت حقوق جامعه در بعضی از دادگاه ها حضور یابد و از حقوق جامعه دفاع کند اما دادستان میتواند نماینده نیز معرفی کند که تحت عنوان نماینده دادستان قابل شناسایی هستند و نمایندگان دادستان دادیار ها هستند.

ریاست دادسرا

دادستان شخصی می باشد که در جایگاه مدعی‌العموم و نماینده جامعه قرار می‌گیرد و در جایی که حقوق مردم و مصلحت جامعه ایجاب کند به نمایندگی از سوی افراد جامعه به منظور مبارزه با جرایمی که نظم جامعه را از بین می‌برد اقدام می کند که در قانون تشکیلات دادگستری از دادستان به عنوان مدعی العموم یاد شده است.

از مصادیق فعالیت های دادستان برخورد و تعقیب متهم می باشد که مظنون به ارتکاب جرم هستند و ادله کافی در مورد آن ها وجود دارد و به شکل کلی وظیفه انجام کلیه تکالیف که نهاد دادسرا بر دوش دارد با دادستان می باشد. البته در مسیر انجام این تکالیف مقامات دیگر نیز دادستان را همراهی می نمایند .

سلسله مراتب در دادسرا

مقامات دادسرا زیر نظر ریاست مقام بالاتر از خود قرار دارند. یکی رئیس است و بقیه زیر نظر او واقع می‌شوند. در دادسرا دادستان و دادیار و معاونان وجود دارند که در معنای آن بازپرس را هم شامل می‌شود. دادیار به شکلی معاون دادستان می باشد. بنابراین در نظر گرفتن سلسله مراتب بین دادیار و دادستان اهمیت دارد و هرچه که دادستان دستور می‌دهد دادیار باید اجرا کند.

به بیانی همه قرارهایی که دادیار صادر می نماید باید به تایید و  موافقت دادستان برسد و نظر دادستان اولویت دارد. هنگامی‌که دادیار به منظور دفاع از کیفرخواست حاضر می‌شود و نظر شخصی دادیار مخالف کیفرخواست قرار بگیرد در این جا نباید نظر شخصی خود را اظهار کند. زیرا به جانشینی دادستان قرار گرفته است و نظر دادستان را باید در نظر بگیرد و تنها وظیفه او دفاع می باشد.

اما در مورد دادستان و بازپرس باید گفت از آن جایی که دادستان مقام تعقیب می باشد و طرف دعوا قرار می‌گیرد و بازپرس مقام تحلیل است و باید دلایلی را که به نفع یا به ضرر متهم می باشد و گردآوری کند. بنابراین شخص بی طرف می باشد و فقط باید به کشف حقیقت بپردازد. پس مقام تعقیب یعنی دادستان استقلال خود را دارد و مقام تحقیق یعنی بازپرس استقلال خود را حفظ کند.