صلاحیت ذاتی چیست؟

وب سایت حقوقی یاروکیل به معرفی و بررسی تخصصی صلاحیت ذاتی چیست؟ و نکات مهم صلاحیت ذاتی پرداخته تا به بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

ویدیو مقاله صلاحیت ذاتی

مقدمه صلاحیت ذاتی

صلاحیت مرجع رسیدگی کننده ، یکی از مباحث مهم مطرح در ایین دادرسی ، اعم از مدنی و کیفری می باشد

صلاحیت به معنای اهلیت مرجع رسیدگی کننده در رسیدگی به موضوعات و امور قضایی مطرح شده می باشد

انواع صلاحیت :

صلاحیت به دو نوع زیر تقسیم می شود که هر یک دارای اثار و قواعد خاص خود می باشند .

1. صلاحیت ذاتی

2. صلاحیت محلی ( نسبی )

در این مقاله ، قصد داریم به بررسی صلاحیت ذاتی و مقررات حاکم بر آن بپردازیم .

صلاحیت ذاتی :

صلاحیت ذاتی یک مرجع رسیدگی کننده ، از سه مولفه ی زیر تشکیل می شود :

• صنف :

صنف ، به معنایی قضایی یا اداری بودن مرجع رسیدگی کننده به پرونده می باشد .

مرجع قضایی ، مرجعی است که به اختلافات و دعاوی مطرح ما بین مردم با یکدیگر می پردازد . دادگاه عمومی حقوقی ، دادگاه خانواده ، دادگاه کیفری دو و .. از جمله مراجع قضایی می باشند .

مرجع اداری ، مرجعی است که در واقع به اختلافات و تظلمات مردم از دولت و یا نهاد های عمومی و دولتی در مواردی که اعمال حاکمیت می کنند ، می پردازد .

دیوان عدالت اداری ، کمیسیون حل اختلاف مالیاتی و .. از جمله مراجع اداری می باشند .

نوع:

• نوع یک مرجع قضایی ، در واقع تقسیم آن مرجع به دو نوع عمومی و اختصاصی است.

مرجعی که اصولا صلاحیت رسیدگی به تمامی دعاوی و اختلافات مربوطه را دارد ، مگر آن که قانون ، رسیدگی به موضوعی را به طور خاص از آن استثنا کرده باشد ، مرجع عمومی می باشد . مانند دادگاه عمومی حقوقی در رابطه با دعاوی حقوقی و دادگاه کیفری دو ، در رابطه با امور جزایی و کیفری و دیوان عدالت اداری ، در رابطه با امور اداری .

مرجعی که تنها صلاحیت رسیدگی به امور و موضوعاتی را دارد که قانون گذار بر عهده ی آن قرار داده است و اصل بر عدم صلاحیت این مرجع می باشد ، مرجع اختصاصی است .

مرجع اختصاصی در امور حقوقی ، دادگاه خانواده و یا شورای حل اختلاف و در امور کیفری ، دادگاه انقلاب و در امور اداری ، کمیسیون های ماده ی صد و یا ماده ی نود و نه قانون شهرداری می باشد .

استناد دادگاه به مستند صلاحیت خود :

منظور آن است که آیا دادگاه ضمن رای صادره ، باید ذکر کند که بر اساس چه قانونی و به کدام مبنا صلاح به رسیدگی می باشد یا خیر ؟

برای پاسخ به این سوال ، لازم به ذکر است که باید میان دادگاه عمومی و اختصاصی در این خصوص قائل به تفکیک شویم .

در صورتی که دادگاه رسیدگی کننده به پرونده ، دادگاه عمومی باشد ، چون اصل بر صلاحیت عام این گونه مراجع می باشد ، بنابراین لازم نیست که دادگاه مستند صلاحیت خود را ذکر کند اما اگر نسبت به صلاحیت دادگاه ایرادی مطرح شده باشد و دادگاه پاسخی به آن نداده باشد ، باید ضمن صدور رای ، مستند صلاحیت خود را ذکر نماید .

اگر مرجع اختصاصی به پرونده رسیدگی می کند ، در هر صورت باید ضمن صدور رای ، ذکر کند که بر اساس چه مبنایی صالح به رسیدگی می باشد . حتی اگر کسی نسبت به صلاحیت این مرجع ایرادی مطرح نکرده باشد .

• درجه :

مراجع رسیدگی کننده ، دارای سلسله مراتبی می باشند که به آن اصطلاحا درجه گفته می شود.

برخی از مراجع رسیدگی کننده ، مرجع تالی و برخی مرجع عالی می باشند . به عنوان مثال ، دادگاه عمومی حقوقی ، مرجع تالی و دادگاه تجدید نظر ، یک مرجع عالی نسبت به دادگاه عمومی حقوقی می باشد و می تواند در صورت وجود سایر شرایط قانونی ، رای صادره از مرجع تالی را نقض نماید .

تا زمانی که یک دعوا و یک پرونده ، در مرجع تالی و پایین تر مورد رسیدگی قرار نگرفته است ، این پرونده نمی تواند در مرجع عالی و بالاتر مورد رسیدگی قرار بگیرد .

بنابراین ، صلاحیت ذاتی یک مرجع رسیدگی کننده به دعوا ، با توجه به سه مولفه ی فوق قابل بررسی می باشد . برای مثال ، دادگاه خانواده ، یک مرجع قضایی اختصاصی تالی می باشد و دادگاه تجدید نظر یک مرجع قضایی عمومی عالی است .

احکام صلاحیت ذاتی :

در خصوص صلاحیت ذاتی مراجع رسیدگی کننده ،  نکاتی قابل ذکر می باشد .

• آمره بودن قواعد :

قواعد و مقررات راجع به صلاحیت ذاتی ، آمره می باشند . منظور از آمره بودن این است که طرفین و مراجع رسیدگی کننده نمی توانند بر خلاف آن ها عمل کنند و در واقع قواعد مرتبط با صلاحیت ذاتی ، لازم الرعایه می باشند .

• عطف به ماسبق شدن قاعده :

مقررات راجع به صلاحیت ذاتی ، عطف به ماسبق می شوند . منظور این است که اگر در اثنای رسیدگی به یک پرونده ، با تصویب قانون جدید ، صلاحیت ذاتی دادگاه صالح به رسیدگی تغییر کند ، در این صورت دادگاه فعلی ملزم است که قرار عدم صلاحیت صادر و پرونده را به مرجع صالح جدید ارسال کند.در واقع قواعد مرتبط با صلاحیت ذاتی باید از زمان تقدیم دادخواست تا زمان صدور رای وجود داشته باشد .

• احراز صلاحیت ذاتی :

با توجه به آمره بودن قاعده ی مرتبط با صلاحیت ذاتی ، مرجع فاقد صلاحیت باید در ابتدای امر ، صلاحیت ذاتی خود را احراز کرده و اگر خود را فاقد صلاحیت دانست ، ملزم به صدور قرار عدم صلاحیت می باشد و برای این امر ، نیازی به طرح ایراد از جانب ذینفع نمی باشد .

• ایراد عدم صلاحیت :

خوانده ی دعوا ، برای دفاع از خود ، می تواند نسبت به امور ماهوی و امور شکلی دعوا ، نکاتی را مطرح کند .

ممکن است که خوانده ، نسبت به طرز طرح و اقامه ی دعوا ، ایراداتی را مطرح کند . به موجب ماده ی هشتاد و چهار قانون آیین دادرسی مدنی ، ایرادات قابل طرح توسط خوانده ذکر شده است که باید تا پایان اولین جلسه ی دادرسی مطرح شود .

بند یک ماده ی مزبور ، بیانگر ایراد عدم صلاحیت مرجع رسیدگی کننده می باشد .

همان طور که گفتیم ، صلاحیت دارای دو نوع محلی و ذاتی می باشد .

اگر خوانده نسبت به عدم صلاحیت ذاتی دادگاه ایراد داشته باشد ، همان طور که گفتیم ، مرجع رسیدگی کننده ملزم به احراز صلاحیت ذاتی خود می باشد و اگر خود را فاقد صلاحیت ذاتی دید ، ملزم به صدور قرار عدم صلاحیت می باشد .

اگر ایراد خوانده در خصوص عدم صلاحیت محلی دادگاه باشد ، اگر این ایراد در مهلت مقرر خود یعنی تا پایان اولین جلسه ی دادرسی مطرح شود ، دادگاه ملزم است که پاسخ خوانده را پیش از ورود به ماهیت دعوا ابراز دارد و اگر ایراد خوانده وارد باشد ، باید قرار عدم صلاحیت صادر شود .

در صورتی که خوانده ، خارج از مهلت مقرر ، ایراد فوق را مطرح کند ، دادگاه الزامی به ابراز پاسخ به خوانده پیش از ورود به ماهیت دعوا نداشته و بنابراین ، نهایتا در ضمن صدور رای ، پاسخ خوانده را نسبت به صلاحیت خود بیان می کند .

• نقض رای :

اگر دادگاه صادر کننده ی رای ، فاقد صلاحیت ذاتی باشد ، در مرحله ی تجدید نظر و مرحله ی فرجام خواهی ، لزوما رای صادره نقض خواهد شد و این امر متکی به طرح ایراد از جانب ذینفع نمی باشد زیرا همان طور که گفتیم ، عدول از قواعد صلاحیت ذاتی امکان پذیر نمی باشد .

اگر دادگاه صادر کننده ی رای ، فاقد صلاحیت محلی و یا نسبی باشد ، در مرحله ی تجدید نظر رای صادره به هر حال نقض می شود حتی اگر خوانده ایراد نکرده باشد اما در مرحله ی فرجام خواهی ، تنها در صورت ایراد خوانده در مهلت مقرر ، رای صادره به علت عدم صلاحیت ، نقض خواهد شد .

در پایان ، به بررسی صلاحیت محلی ( نسبی ) ، می پردازیم .

صلاحیت نسبی ( محلی ) :

پس از تعیین مرجع صالح رسیدگی کننده از حیث صلاحیت ذاتی ، باید بدانیم که دعوا را باید در دادگاه صالح کدام محل اقامه کنیم .

به عنوان مثال ، باید دعوا در محل اقامت خواهان مطرح شود و یا محل اقامت خوانده یا محل انعقاد قرارداد ؟

بررسی این سوال ، در واقع بررسی صلاحیت نسبی می باشد .

اصولا ، دادگاه محل اقامت خوانده صالح به رسیدگی می باشد که این امر استثنائاتی را نیز به همراه دارد . از جمله این که اگر دعوا غیر منقول باشد ، باید در دادگاه محل وقوع مال غیر منقول طرح دعوا انجام گیرد .

عدول از صلاحیت محلی اصولا امکان پذیر بوده و طرفین دعوا می توانند با توافق خود ، دادگاه دیگری را از حیث محلی برای طرح دعوا انتخاب نمایند .

البته در خصوص دعاوی غیر منقول استثنا وجود دارد و امکان عدول از صلاحیت دادگاه محل وقوع مال غیر منقول وجود ندارد .

قواعد مرتبط با صلاحیت محلی ، اصولا عطف به ماسبق نخواهند شد و کافی است که دادگاه در زمان تقدیم دادخواست صالح باشد .