عسر و حرج چیست

وب سایت حقوقی یاروکیل به معرفی و بررسی تخصصی عسر و حرج چیست؟ و شرایط عسر و حرج پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه

عسر در لغت به مفهوم تنگی و سختی و دشواری و حرج به معنی فشار و تنگی آمده است و در حقیقت به  هر کاری که شخص را به سختی دچار کند و انجام آن برای شخص غیر قابل تحمل باشد در اصطلاح  گفته می‌شود که دچار عسر و حرج شده است که نمونه واضح آن با توجه به سختی و دشواری زن در زندگی مشترک می باشد که اگر ثابت شود منجر به صدور حکم طلاق خواهد شد.

مفهوم عسر و حرج

عسر وحرج از جمله قواعد فقهی می باشد که در رابطه زن و شوهر قابلیت اعمال نخواهد داشت. عقد ازدواج برای زن و شوهر ، وفاداری و تعهد را به دنبال دارد. اما چنان چه شرایطی ایجاد شود که تحمل زندگی مشترک و ادامه ی آن با پیچیدگی و دشواری های زیادی برای زن توام باشد که تحمل آن امکان‌پذیر نباشد در اصطلاح به آن عسر و حرج اطلاق می شود.

بر اساس ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی که در سال ۱۳۸۱ مورد اصلاح واقع شده در باره ی عسر و حرج گفته است که وضعیتی می باشد که زن در آن برای ادامه زندگی با سختی‌های بسیاری مواجه می باشد. به شرطی که تحمل آن برای او امکان پذیر نیست. در ایح خالت زن حق دارد که درخواست طلاق بنماید و در خصوص این که چه مواردی از جمله موارد عسر و حرج می باشد باید اذعان نمود که مصادیق آن به شکل  قانونی و کامل در قانون ذکر    نشده است و تنها می توان به مثال هایی از آن کفایت نمود.

روند رسیدگی مراجع قضایی برای عسر و حرج در طلاق آن است که به شکل موردی عسر و حرج زن در تقاضای طلاق را مورد ملاحظه قرار می‌دهند.

عسر و حرج مرد

این امکان وجود دارد که این پرسش به ذهن متصور شود  که عسر و حرج مرد به چه شیوه می باشد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که مرد قادر است با پرداخت حقوق مالی زن هر زمان که تمایل داشته باشد تقاضای طلاق بدهد و نیازی به اثبات عسر و حرج نخواهد داشت.

بر اساس ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی در شرایطی که دوام و ادامه روابط زناشویی سبب عسر و حرج شود زن قادر است به حاکم شرع رجوع کرده و درخواست طلاق نماید. عسر و حرج ذکر شده  باید در مرجع قضایی به اثبات رسد و دادگاه قادر خواهد بود مرد را اجبار به طلاق کند و در شرایطی که اجبار مرد ممکن نباشد و با اجازه حاکم شرعی طلاق زن داده می شود عسر و حرجی که در این ماده از آن یاد شده است از پیدایش شرایطی صحبت می کند که ادامه زندگی برای زن را با دشواری توأم ساخته و تحمل آن بسیار سخت می باشد.

 مصادیق عسر و حرج

– اگر زندگی زناشویی به وسیله مرد حداقل به مدت ۶ ماه متوالی یا ۹ ماه پی در پی به مدت یک سال بدون دلیل موجه و قانونی ترک شود از مصادیق عسر و حرج خواهد بود.

– اعتیاد مرد به یکی از انواع مواد مخدر یا گرفتار شدن به مشروبات الکلی که به بنیان زندگی خانوادگی لطمه وارد می‌کند و خودداری یا عدم امکان اجبار به ترک ان در زمانی که با تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد ضرورت داشته است و در شرایطی که مرد به تعهد خود وفادار نماند یا بعد از این که ماده مخدر را ترک کرد دوباره به مصرف آن گرایش پیدا کند با تقاضای زن طلاق صورت خواهد پذیرفت.

مواردی که در این ماده قید شده است مانع از آن نمی باشد که دادگاه در بقیه موارد که عسر و حرج زن رامحقق می کند حکم طلاق صادر نکند.

تفاوت طلاق با اثبات عسر و حرج و طلاق با اثبات شروط ۱۲ گانه سند ازدواج

به شکل کلی طلاق به وسیله زن در شرایطی که مرد رضایت به طلاق نداشته باشد بسیار موضوع پیچیده و سخت خواهد بود. به بیان دیگر چنان چه طلاق به شکل توافقی انجام نشود و زن هم در پرونده طلاق وکالت دارا نباشد در شرایطی می‌تواند در این پرونده از طرف مرد موفق باشد که دلیل قانون و موجهی برای طلاق به دادگاه خانواده تقدیم کند. بنابراین یا از طریق عسر و حرج به این نتیجه مطلوب دست می یابد یا این که از طریق شروطی که در سند ازدواج تحت عنوان شروط ۱۲ گانه قید شده است و این در حالتی است که مرد آن ها را امضا کرده باشد.

– وقتی تقاضای طلاق از طرف زن با اثبات عسر و حرج باشد برای او  حکم طلاق از طرف دادگاه صادر خواهد شد و به بیان دیگر مرد اجبار به طلاق می شود. اما در جایی که طلاق با تحقق شروط ضمن قباله ازدواج صادر می شود، دادگاه گواهی عدم امکان سازش را صادر می‌کند.

-دوم این که مدت اعتبار رای دادگاه بعد از قطعی شدن شش ماه است. یعنی چنان چه طی مدت شش ماه طلاق به ثبت نرسد رایی که از سوی دادگستری داده شده است امکان اجرا نخواهد داشت. اما مدت اعتبار گواهی عدم امکان سازش از زمانی که به قطعیت می‌رسد  سه ماه خواهد بود.

– وقتی طلاق به واسطه ی شروط ضمن عقد جاری می شود بعد از آن که یکی از موارد شروط ضمن عقد محرز باشد زن وکیل مرد در طلاق و پذیرش بذل می‌شود و به وکالت از سوی شوهر قادر است بقیه بذل را نیز قبول کند. اما در طلاق به واسطه عسر و حرج قبول بذل با قاضی رسیدگی کننده پرونده خواهد بود.

-معیار تصمیم‌گیری دادگاه در ملاحظه عسر و حرج شرایط کنونی زن و شوهر به ویژه زن می‌باشد. پس رئیس دادگاه خانواده ملاحظه می‌کند که آیا زن در شرایط کنونی و هنگام ارائه دادخواست در عسر و حرج قرار دارد یا نه و چنان چه قبلاً شامل عسر و حرج می‌شده است و در حالت فعلی موارد عسر و حرج برطرف شده است به آن ترتیب اثر نمی دهد. به عبارت دیگر باید در وضعیت عسر و حرج قرار داشته باشد و آن را به اثبات برساند.

اما در طلاق از طریق موارد دوازده گانه عقد ازدواج این گونه نیست و همین که زن اثبات کند که یکی از آن موارد در چند سال پیش تحقق یافته است زن وکیل شوهر در طلاق خواهد بود و گذشت زمان باعث از بین رفتن وکالت زن در طلاق نخواهد شد. بر فرض مثال که زن ثابت کند چند سال پیش شوهر اعتیاد شدید به الکل داشته اما فعلاً آن را ترک کرده است. در این حالت با وجود آن که مرد در وضعیت کنونی ترک اعتیاد نموده است، اما وکالت زن در طلاق محرز است و چون وکیل شوهر بوده وکیل اجباری ندارد که بلافاصله و فوری وکالت را عملی نمآید.

 اثبات عسر و حرج

باید این نکته را در نظر داشت که برای درخواست طلاق از طریق عسر و حرج اثبات آن و احراز آن در دادگاه انجام می‌شود. تا قاضی به منظور صدور رای طلاق بر اساس عسر و حرج قانع شود. مثلاً اثبات ترک انفاق که سبب فقر و تنگدستی زن و واقع شدن او در شرایط عسر و حرج می گردد. با دلایل مختلف و ارائه آن ها میسر می باشد.

در مورد موضوع عسر و حرج به دلیل اعتیاد شوهر که در بند دیگری در ماده فوق از آن یاد شده است اگر در این رابطه حکمی بر اساس محکومیت مرد صادر یا پرونده قضایی مطرح باشد یا استناد به پیشینه بستری شدن مرد در کمپ‌های ترک اعتیاد باشد، همه این موارد دلایل برای اثبات عسر و حرج به دلیل اعتیاد می‌باشد. در مورد اثبات عسر و حرج به دلیل سوء رفتار مرد هم پیشینه شکایت از شوهر به وسیله زن یا آرای صادر شده در این مورد احراز عسر و حرج  برای دادگاه آسان‌تر می‌شود.

چون بر عهده زن است تا با توسل به دلایل اثبات دعوا این موضوع را به اثبات برساند و قادر شود عسر و حرج خود را اثبات کند و در صدور رای قضایی و کیفری مسیر را برای اثبات عسر و حرج آسانتر می کند.

عسر و حرج در ازدواج موقت

در مواردی که ادامه نکاح موقت برای زن ایجاد سختی و دشواری کند این موضوع به اثبات دادگاه برسد دادگاه قادر خواهد بود و اجبار مرد به بذل بقیه مدت باقی مانده از ازدواج موقت را صادر کند و چنان چه این الزام مرد میسر نباشد، رای به منحل شدن ازدواج و قطع بقیه ازدواج موقت صادر خواهد شد.

نشوز مرد و عسر و حرج زن

با توجه به نظر اکثریت حقوقدانان اگر مرد وظایف زناشویی خود را به شیوه صحیح انجام ندهد، این موضوع برای زن سبب ایجاد عسر و حرج می‌شود و همین موضوع می‌تواند باعث شود که زن با استناد به همین موضوع درخواست طلاق کند و اگر عسر و حرج او در دادگاه ثابت شود، رای طلاق برای زن صادر می‌شود.

تفاوت طلاق خلع با طلاق ناشی از عسر و حرج

اما باید به این نکته توجه داشت که کراهت زن از شوهر در این خصوص فرق می کند. برخی از حقوقدانان بر این نظر اعتقاد دارند که کراهت زن نسبت به شوهر فقط قادر نیست سبب عسر و حرج زن شده و دلیل موجهی برای طلاق او تلقی شود. با وجود این که حتی زن راضی به بخشش مهریه اش هم بشود.

اما برخی دیگر بر این نظر عقیده دارند که چنان چه دادگاه پس از تحقیقات و رسیدگی‌های خود متوجه شود که نفرت و کراهت زن از شوهر به اندازه‌ای است که ادامه زندگی زناشویی برای زنان غیر قابل تحمل باشد آن را از مصادیق عسر و حرج شناخته و صدور حکم طلاق را لازم می شناسد.