غصب چیست

وب سایت حقوقی یاروکیل به معرفی و بررسی تخصصی غصب چیست؟ و شرایط مال مغصوب پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

ضمان قهری چیست :

منظور از ضمان قهری ،  مسئولیت شخص ، بدون قرارداد می باشد .

افراد ممکن است به وسیله ی رفتار هایی که از خود نشان می دهند ، دارای ضمان قهری شوند . مسئولیت اشخاص در ضمان قهری  ، الزام به جبران خسارت و یا انجام امری بدون انعقاد عقد و یا قرارداد و صرفا به حکم شرع و یا قانون می باشد .

موجبات ضمان قهری :

در ماده ی ۳۰۷ قانون مدنی ، موجبات ضمان قهری ذکر شده اند ؛ این موجبات عبارتند از :

• غصب
• اتلاف
• تسبیت
• استیفا

در این مقاله ، در ابتدا به طور تفصیل ، به مبحث غصب و قواعد حاکم بر آن خواهیم پرداخت  .

غصب :

ماده ی ۳۰۸ تا ۳۲۷ قانون مدنی به مبحث غصب اختصاص داده شده است که این امر نشان از اهمیت این بحث از نظر قانون گذار دارد .

در ابتدا باید تعریفی از معنا و مفهوم غصب ارائه دهیم .

معنای غصب :

غصب عملی است که بسیار در شرع مقدس اسلام نهی شده و عملی قبیح شمرده می شود .

از نظر حقوقی ، با توجه به تعریفی قانون گذار از معنای قصد ارائه داده است ، در می یابیم که غصب در واقع استیلا بر حق غیر ، به نحو عدوان می باشد .

به طور مثال ، در صورتی که شخصی اتومبیل متعلق به دیگری را بدون داشتن مجوز قانونی و یا بدون داشتن اذن از جانب مالک اتومبیل ، متصرف شده و در آن تصرف مالکانه داشته باشد ، می ‌توانیم بگوییم که اتومبیل را غصب کرده است .

ارکان غصب :

با توجه به تعریفی که از غصب ارائه دادیم ، متوجه می شویم که غصب دارای سه رکن اساسی می باشد که عبارتند از :

• تسلط و استیلا
• تعلق مال یا حق به غیر
• عدوانی بودن ( منظور از عدوانی بودن عمل شخص ، عدم تجویز قانون و عدم اذن از مالک مال جهت رفتار شخص غاصب می باشد .)

برای آن که عمل شخصی را بتوانیم مصداق غصب به شمار آوریم ، باید عناصر فوق در رفتار وی وجود داشته باشد ؛ فلذا اگر شخصی با دارا بودن حکم قانونی اقدام به استیلا بر مال غیر نماید ، به دلیل فقدان عنصر عدوانی بودن رفتار ، عمل وی غصب نمی باشد و همچنین اگر شخصی مال متعلق به غیر را ، بدون مجوز قانونی پلمپ کرده و یا مانع استفاده مالک از مال خود شود ، این عمل تسلط و استیلا شمرده نشده و بنا بر این نمی توانیم مقررات غصب را بر این عمل حاکم نماییم ؛ اگر چه که این عمل ممکن است مصداق اتلاف یا تسبیب شده و شخص را دارای مسئولیت مدنی کند .

استیلا به نحو اشاعه :

ممکن است چند نفر با یکدگیر و به نحو اشاعه ، بر مالی استیلا پیدا کنند ، در این صورت نیز غصب محقق شده و تمامی افراد ، غاصب بوده و دارای ضمان قهری می باشند .

در حکم غصب :

معنای اصطلاح حقوقی غصب را در فوق بیان کردیم . قانون گذار در موادی از قانون مدنی ،  از رفتاری تحت عنوان در حکم غصب نام برده است .

در این بخش تفاوت غصب و در حکم غصب را بیان خواهیم کرد .

فرض کنید شخصی مال خود را تحت عنوان ودیعه به شخص دیگری می سپارد .

پس از مدتی این شخص استرداد مال خود را از مستودع تقاضا می کند و شخص مستودع از استرداد مال خودداری کرده و وجود مال در نزد خود را به کلی انکار کرده و یا مدعی تعلق مال به خود شود .

در این صورت رفتار چنین شخصی از تاریخ انکار ، مانند شخص غاصب می ‌باشد و از این تاریخ ، تمامی احکام غصب بر عمل وی حاکم خواهد شد .

به دلیل مجاز بودن ابتدایی تصرف شخص بر مال ، قانون گذار رفتار وی را در حکم غصب دانسته است ؛ زیرا عمل غصب ، از همان ابتدا فاقد مجوز و به نحو عدوانی بوده است اما عمل در حکم غصب ، از ابتدا عدوانی نبوده و از تاریخ انکار مرتکب عمل ، در حکم غصب شمرده شده است .

تکالیف غاصب :

• رد عین مال :

قانون گذار ، به موجب ماده ی ۳۱۱ قانون مدنی ، شخص غاصب را ملزم به استرداد عین مال به مالک آن می کند . بنا براین تا زمانی که عین مال موجود بوده و امکان استرداد آن وجود رشته باشد نمی تواند مالزی دیگری را به مالک آن رد کند و همچنین مالیات شمال ، نمی تواند شخص غاصب را ملزم به رد مال دیگری کند .

البته توافق اشخاص در این خصوص معتبر می باشد .

• رد مثل مال :

در صورتی که عین مال تلف شده باشد ، اگ مال غصب شده ،  مثلی باشد ، غاصب مکلف به رد مثل مال می باشد .

• رد قیمت مال :

اگر مال غصب شده تلف شده باشد ، در صورت قیمی بودن مال ، غاصب ملزم به رد قیمت مال می باشد .

اگر قیمت مال ، از زمان غصب تا زمان تلف و  یا تادیه ی قیمت تغییر کرده باشد ، در خصوص این امر که قیمت چه زمانی مد نظر است ، اختلاف نظر وجود دارد اما نظر غالب  ،  قیمت زمان تادیه  می باشد .

ممکن است که مال غصب شده ، مثلی باشد اما هنگام رد مثل ، مال ، از مالیت افتاده باشد ، غاصب باید اخرین قیمت مال را بپردازد و اگر مثل مال یافت نشود ؛ در این صورت نیز غاصب ، ملزم به پرداخت قیمت حین الادا می باشد .

• نقص مال :

ممکن است مال ، در ید غاصب ، ناقص و یا معیوب شده باشد ؛ در این صورت ، غاصب باید همچنان عین مال را مسترد کرده و تفاوت قیمت مال غصب شده و مال ناقص و یا معیوب را بپردازد .

اگر نقص و عیب مال ، به گونه ای باشد که بتوانیم آن را در حکم‌ تلف در نظر بگیریم ، در اینجا نیز غاصب ملزم به رد مثل و یا قیمت مال حسب مورد می باشد .

• منافع مال :

غاصب ، در خصوص منافع مال در زمان غصب نیز مسئول است .

به طور مثال ، اگر شخصی منزلی را به مدت یک سال غصب کند ، علاوه بر رد منزل به صاحب آن ، ملزم به پرداخت اجرت المثل یک سال منزل می باشد .

مسئولیت غاصب :

مسئولیت غاصب ، در خصوص تلف و یا نقص مال ، مسئولیت تضامنی می باشد .

منظور از تضامنی بودن مسئولیت غاصب ، این است که چگونگی تلف یا معیوب شدن مال دارای اهمییت نبوده و در هر حال غاصب مسئول می باشد .

بنابراین ، حتی اگر مال ، در اثر عوامل قهری همچون سیل نیز تلف شود ، همچنان مسئول تادیه مثل و یا قیمت مال می باشد .

اجرت عمل غاصب :

فرض کنید ، شخصی اتومبیل متعلق به دیگری را غصب کند . غاصب اتومبیل را تعمیر کرده و بر روی آن باند نصب کند .

غاصب در نهایت ملزم به استرداد عین مال می شود .

آیا غاصب می تواند هزینه هایی را که در جهت تعمیر اتومبیل کرده ، از مالک مال مطالبه کند ؟ شخص غاصب ، علیه خود اقدام کرده و بنابراین حق مطالبه ی هزینه های مذکور را ندارد . اما در خصوص باند ، با توجه به مقررات قانون مدنی ، باند متعلق به غاصب بوده و وی می تواند عین مال خود را مسترد کند .

تعدد غاصبان :

فرض کنید اتومبیلی توسط شخص الف غصب می شود ، پس از آن شخص ب آن اتومبیل را از الف غصب می کند و سپس شخص ج اتومبیل را از ب غصب می کند و در نهایت اتومبیل در ید ج تلف می شود .

با توجه به مسئولیت تضامنی غاصبان ، تمامی غاصبان فوق ، در برابر مالک اتومبیل دارای مسئولیت می باشند .

مالک اتومبیل می تواند از هر یک از الف ، ب و ج رد مثل یا قیمت مال را تقاضا کند .

مسئول نهایی ، شخصی است که مال در ید او تلف شده است و در صورتی که در مثال فوق ، شخص الف اقدام به پرداخت قیمت اتومبیل به مالک آن کند ، الف می تواند برای دریافت مبلغ پرداخت شده به ج مراجعه کند .

مسئولیت غاصبان در خصوص منافع مال :

با توجه به مثال فوق ، اگر اتومبیل یک ماه در تصرف الف ، دو ماه در تصرف ب و یک ماه در تصرف  ج باشد ، در این صورت مالک می تواند از هر یک از غاصبان  ، اجرت المثل مال را تقاضا کرده و هر یک از غاصبان ، در خصوص منافع زمان خود و زمان غاصبان بعد از خود می باشند .

به طور مثال ، شخص الف ضامن منافع ۴ ماه اتومبیل می باشد و شخص ب ضامن منافع سه ماه و شخص ج ضامن منافع یک ماه می باشد .

اگر شخص الف ، منافع زمان غاصبان لاحق خود را نیز بپردازد می تواند به هر یک از غاصبان ، به اندازه ی منافع آن ها رجوع نماید .