قائم مقام کیست؟

وب سایت حقوقی یاروکیل به معرفی و بررسی تخصصی قائم مقام کیست چیست؟ و شرایط قائم مقام کیست پرداخته تا به بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه قائم مقام :

در قوانین مختلف ، همچون قانون مدنی ،  از اصطلاحی تحت عنوان قائم مقام صحبت شده است . به طور مثال ، در ماده ی دویست و نوزده قانون مدنی ، مقرر شده است که عقود منعقد شده نسبت به طرفین عقد و قائم مقام ان ها ، لازم الاتباع می باشد .

قانون گذار ، تعریف دقیق و صریحی از معنا و مفهوم اصطلاح قائم مقام ارائه نداده است و این امر منجر به ایجاد اختلاف نظر هایی در خصوص مفهوم و جایگاه این بحث شده است .

در این مقاله ، سعی داریم در ابتدا به تعریف قائم مقام ، سپس به انواع آن و تفاوت قائم مقام و نماینده ی قانونی ، بپردازیم . و در انتها نیز ، به مسئولیت شخص قائم مقام خواهیم پرداخت .

تعریف قائم مقام :

قائم مقام ، در لغت به معنای جانشین و نایب گفته می شود .

با توجه به کاربرد این اصطلاح در قوانین مختلف ، می توانیم اصطلاح حقوقی قائم مقام را به این گونه بیان کنیم که در واقع شخص قائم مقام ، شخصی است که حقوق و تکالیف شخص دیگری به او انتقال یافته است ‌.

فرض کنید ، شخصی دارای یک منزل است و اقدام به انتقال این منزل به شخص دیگری می کند . منتقل الیه ، نسبت به حقوق و تعهداتی که نسبت به این منزل وجود دارد ، قائم مقام شخص انتقال دهنده می باشد .

در ادامه ، به نحو بهتری در خصوص مفهوم اصطلاح قائم مقامی بحث خواهیم نمود .

تفاوت نمایندگی و قائم مقامی :

نماینده ، در واقع به نحو مستقیم در امر مورد نمایندگی ، ذینفع نبوده و به نام و حساب شخص دیگری اقدام می کند اما قائم مقام ، اصیل محسوب شده و دارای نفع مستقیم می باشد .

انواع قائم مقام :

به طور کلی ، به دلیل عدم پرداختن قانون گذار در ایران به این بحث ، با توجه به تقسیم بندی که در حقوق فرانسه در خصوص اصطلاح قائم مقام ایجاد شده است ، می توانیم قائم مقامی را به دو نوع تقسیم کنیم .

• قائم مقام عام :

قائم مقام عام ، شخصی است که تمامی حقوق و تعهدات ، به او منتقل شده است .

مصادیق قائم مقام عام ، وراث ، موصی له ، طلبکاران عادی ( بدون وثیقه ) می باشد .

• وراث :

پس از فوت متوفی ، تمامی حقوق و تعهدات شخص متوفی ، به وراث او منتقل می شود.  ورثه ، در واقع ادامه دهنده ی شخصیت مورث می باشند .

در خصوص قائم مقامی وراث ، باید به این امر اشاره کنیم که نه تنها اموال متوفی ، بلکه دعاوی مطرحی که متوفی در آن ها دخالت داشته است ، پس از فوت او ، به طرفیت ورثه ، ادامه می یابد . بنابراین ، قائم‌ مقامی ورثه ، از نوع قائم مقامی عام می باشد .

• موصی له :

در صورتی که موصی ، مالی را تحت عنوان موصی به ، به نفع شخصی وصیت کند ، موصی له در خصوص حقوق و تعهدات مرتبط با موصی به ، قایم مقام و جانشین موصی خواهد شد . موصی له ، قایم مقام عام موصی ، در خصوص حقوق و تکالیف مرتبط با موصی به می باشد

• طلبکاران عادی :

با توجه به مقررات قانون تجارت ، شخصی که ورشکسته می باشد ، از دخالت و تصرف در اموال و دارایی خود منع می باشد .

بنابراین ، مطابق مفاد قانون تجارت ، طلبکاران بدون وثیقه ی مدیون و هم چنین مدیر تصفیه ، در واقع قائم مقام عام مدیون در خصوص اموال او می باشند .

• مدیر تصفیه :

قانون گذار به موجب ماده ی چهار صد و هجده قانون تجارت ، مقرر کرده است که تاجر ورشکسته از دخالت در امور مالی خود منع بوده و مدیر تصفیه ، قائم مقام او در خصوص مسائل مالی می باشد .

بنابراین ، در قانون تجارت مقرر شده است که طرح دعوی علیه تاجر ورشکسته به طرفیت مدیر تصفیه مطرح شده و مدیر تصفیه نیز برای طرح دعوا از جانب شخص ورشکسته ، صالح می باشد .

با این حال ، برخی قائم مقامی مدیر تصفیه را نپذیرفته و ماده ی چهار صد و هجده قانون تجارت را ، ناشی از تسامح قانون گذار دانسته و بنابراین مدیر تصفیه را یک نوع نماینده می دانند .

• قائم مقام خاص :

قائم مقام خاص ، در واقع شخصی است که حقوق و تعهدات مرتبط با جزء معینی از اموال شخص به او منتقل شده است .

به طور مثال ، شخصی که اقدام به انتقال اتومبیل خود به شخص ثالثی می کند ، حقوق و تعهدات مرتبط با این اتومبیل به ثالث منتقل شده و ثالث در خصوص حقوق و تعهدات مرتبط با اتومبیل ، قائم مقام خاص انتقال دهنده می باشد .

فلذا منتقل الیه مال معین ، قایم مقام خاص می باشد .

تقسیم بندی دیگر قائم مقام :

مطابق تقسیم بندی دیگری ، قائم مقام به دو نوع زیر تقسیم می شود :

• قائم مقام قراردادی :

قائم‌ مقامی قراردادی ، نوعی از قائم مقامی است که در آن به وسیله ی قرار داد و انعقاد عقد ، شخصی قائم مقام دیگری می شود و در واقع قائم مقامی ، با اراده ی اشخاص ایجاد شده است . قائم مقامی منتقل الیه ، از نوع قائم مقامی قرار دادی می باشد .

• قائم مقام غیر قراردادی :

  

قائم مقام غیر قراردادی ، قائم مقامی است که در واقع بدون اراده و بدون منعقد کردن عقد و توافق ، قائم مقام غیر قرار دادی می باشند . قائم مقامی ورثه ، از نوع قائم مقامی غیر قراردادی است .

با توجه به نکات و مسائل مطرح شده ، در می یابیم که قائم مقام ، در واقع شخصی است که بدون دخالت ابتدایی در یک قرار داد و یا بدون نقش داشتن در یک مسئله ، با انتقال ثانوی حقوق و تعهدات به او ، جانشین شخص اصیل شده و پس از انتقال ، اصیل محسوب می شود.بنابراین ، ممکن است که شخصی ، اقدام به انعقاد یو قرارداد بیع با شخص دیگری نماید و پس از آن ، فوت شود ؛ در این صورت ورثه ی متوفی که نقشی در انعقاد عقد بیع نداشته اند ، پس از فوت مورث خود ، قائم مقام او می باشند .

استثنائات قائم مقامی :

همان طور که گفتیم ، قائم مقام ، شخصی است که حقوق و تعهدات به او منتقل شده است.

در دو مورد ، حقوق و تعهدات به شخص قائم مقام منتقل نخواهد شد :

• تعهد به قید مباشرت :

فرض کنید که قرار دادی مبنی بر طراحی و کشیدن یک تابلو نقاشی توسط یک نقاش مشهور ، منعقد شده است . اگر پس از انعقاد قرار داد ، نقاش فوت شود ، نمی توانیم ورثه را ملزم به انجام تعهد نقاش متوفی کنیم زیرا تعهد به کشیدن نقاشی توسط نقاش مشهور مد نظر بوده و مباشرت نقاش در این امر شرط لازم می باشد . بنابراین تعهد متوفی به ورثه ، منتقل نخواهد شد .

• عقود جایز :

در برخی از عقود ، با فوت و یا حجر طرفین معامله ، عقد منفسخ خواهد شد .

در عقود جایز ، اگر طرف عقد ، فوت شود ، آن عقد منفسخ شده و بنابراین نمی توانیم ورثه ی متوفی را قائم مقام او در تعهدات و حقوق مرتبط با عقد جایز در نظر بگیریم .

مسئولیت قائم مقام :

در خصوص مسئولیت قائم مقام ، نظرات مختلفی توسط حقوق دانان مطرح شده است .

در این خصوص مسئولیت هر یک از قائم مقامان خاص و عام را مورد بحث قرار خواهیم داد . اما پیش از آن ،  ابتدا به انواع مسئولیت می پردازیم .

انواع مسئولیت :

• مسئولیت قراردادی :

مسئولیتی است که به وسیله ی قرار داد و انعقاد عقد برای اشخاص ایجاد شده است . همانند مسئولیت بایع به تحویل مبیع .

• مسئولیت خارج از قرار داد :

مسئولیتی است که بدون انعقاد قرار داد و یا عقد برای اشخاص ایجاد می شود . همانند مسئولیت غاصب ، به رد عین مغصوبه .

• مسئولیت وراث :

  

وراث ، اگر چه که اموال و دارایی مورث را انتقال می گیرند اما نمی توانیم آن ها را نسبت به دیون و تعهدات متوفی مسئول قلمداد کنیم .

در واقع دیون و تعهدات متوفی ، از محل ترکه پرداخت خواهد شد .

به طور مثال ، در صورتی که متوفی ، مدیون باشد و ترکه ی او برای پرداخت دیون مدیون کافی نباشد ، نمی توانیم ورثه را مسئول پرداخت دیون بدانیم .

وراث ، در خصوص مسئولیت قراردادی ، هم چون تحویل مبیع به خریدار ، مسئولیت داشته و باید مبیع را به خریدار تحویل دهند . اما ورثه نسبت به دیون متوفی که ترکه کفایت آن را نکند ، مسئولیتی نخواهند داشت .

مسئولیت منتقل الیه :

منتقل الیه ، قائم مقام خاص می باشد و نمی توانیم او را مسئول نسبت به تعهدات و دیون انتقال دهنده قلمداد کرد مگر آن که در این خصوص میان انتقال دهنده و منتقل الیه توافق خاصی صورت پذیرفته باشد .

به طور مثال ، ممکن است که شخصی منزلی را که در اجاره است را به دیگری انتقال دهد ؛ در این صورت منتقل الیه ، ملزم‌ به عقد اجاره بوده و نمی تواند تخلیه ی عین مستاجره را تقاضا نماید ‌.