قرار نظارت قضایی چیست؟

وب سایت حقوقی یاروکیل به معرفی و بررسی تخصصی قرار نظارت قضایی چیست؟ و نکات مهم قرار نظارت قضایی پرداخته تا به بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه قرار نظارت قضایی :

نظارت قضایی قراری می باشد که به وسیله ی مرجع قضایی صادر می‌شود و به دو منظور دارای وجه ی بازدارندگی می باشد.قرار نظارت قضایی پیرو قرار تامین کیفری می‌تواند صادر شود و در نظام حقوقی اصل بر برائت می باشد تا وقتی جرمی در دادگاه صلاحیت دار به اثبات نرسد و راجع به آن رای صادر نشود فرد همچنان متهم خواهد بود و می‌توان در مورد او برائت صادر کرد.

به همین سبب جز در مواردی که در قانون منحصر شده است نمی توان متهم را بازداشت کرد تا وقتی که محاکمه او سر برسد.

از سوی دیگر نیز باید فعالیت‌هایی صورت بگیرد تا متهمی که شک ارتکاب جرم راجع به او برقرار است نگریزد. بر این اساس قانون گذار شیوه‌هایی را در نظر گرفته است.

در عین حال که متهم حق برائت دارد و آزاد است نباید از این آزادی سوء استفاده نماید و از چنگ شاکی و قانون بگریزد یا پنهان شود و یا این که راهی باشد که هر موقع دادگاه او را دعوت به حضور نمود ضرورت به حضور یافتن در نزد مقام قضایی داشته باشد. به همین سبب قانون موضوعی را تحت عنوان قرارهای تامین کیفری و نظارت قضایی در نظر گرفته است.

قرار تامین و قرار نظارت قضایی :

قرار تامین کیفری قراری است که به منظور پیشگیری از اختفاء و عدم گریز متهم و حضور به موقع او در پیشگاه قاضی استفاده می‌شود و قرارهای تامین کیفری محسوب می گردد. دسته‌ای از قرارها برای کامل شدن قرار تامین کیفری و به هدف محدود نمودن متهم استفاده می‌شود که آن را قرار نظارت قضایی می گویند. بنابراین مقام قضایی قادر است در کنار قرار تامین کیفری قرار نظارت قضایی را هم مورد توجه قرار بدهد.

موارد قرار تامین کیفری :

بر اساس ماده ی ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری در این خصوص مقرر شده است با هدف دسترسی داشتن به شخص متهم و حاضر شدن او سر موقع و پیشگیری از گریز و اختفای او و ضمانت حقوق مجنی علیه و بزه دیده برای جبران خسارت و ضرر او بازپرس بعد از تفهیم اتهام و تحقیقات ضروری اگر دلایل کافی وجود داشته باشد، یکی از قرارهای تامین را صادر خواهد کرد که این قرارها در ماده ی ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری به جزئیات درج شده است.

موارد قرار نظارت قضایی :

با عنایت به قرار نظارت قضایی، مقام قضایی وقتی آن را صادر می کند ، امکان دسترسی و متهم مهیا می شود و این محیط فراهم نمی گردد که متهم بتواند از دسترس خارج شود. موضوعات دیگری هم در این قرارها جاری می باشد که نشان دهنده ی آن است که شخص از پرداختن به اموری که در ارتباط با جرم است ممنوع می شود.

در حقیقت به منظور دسترسی به متهم و عدم اختفا و گریز او می‌توان از قرارهای تامین کیفری که در ماده ی ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری مشخص شده است، استفاده کرد. اما در جوار آن هم امکان استفاده از قرار نظارت قضایی وجود دارد. قرارهای نظارت قضایی به غیر از جنبه نظارتی که دارد به منظور دسترسی آسان به متهم نیز صادر می شود. در برخی موارد از آن به شکلی بازدارندگی نیز دیده شده است. پس می توان بیان نمود که قرار نظارت قضایی به جز جنبه نظارتی و دسترسی به متهم دارای جنبه بازدارندگی نیز می باشد.

در حقیقت قرار نظارت قضایی پیروی تکمیل نمودن قرارهای تامین کیفری به وسیله ی بازپرس صادر خواهد شد. اما در جرایمی که مجازات آن ها سبک است این امکان وجود دارد که فقط به قرار نظارت قضایی اکتفا نمود.

در ماده ی ۲۴۷ قانون آیین دادرسی کیفری که قرار نظارت قضایی را مورد عنایت قرار داده است موارد آن ذکر شده بر اساس این ماده مقرر شده است که بازپرس قادر است به اختصار جرم ارتکابی مضاف بر صدور قرار تأمین قرار نظارت قضایی را که شامل یک یا چند مورد از فرامینی است که در زیر شرح داده شده است، برای مدت مشخص صادر نماید.

– معرفی نوبتی خود به مراکز و نهادهای تعیین شده به وسیله ی بازپرس.

– ممنوعیت رانندگی با وسایل نقلیه موتوری .

منع از اشتغال به فعالیت‌های مرتبط با جرم ارتکابی.

– ممنوعیت خروج از کشور .

– ممنوعیت از نگهداری سلاح دارای مجوز.

مدت قرار منع خروج از کشور :

برای قرار منع خروج از کشور مدتی که مشخص شده است تا ۶ ماه می باشد و امکان دارد این مدت مورد تمدید واقع شود. اما اگر تمدید نشود بعد از آن خود به خود ساقط خواهد شد و شخص نباید در فرودگاه با مشکل مواجه شود.

با توجه به ماده ی ۲۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری مدت اعتبار قرار منع خروج از کشور شش ماه و قابل تمدید می‌باشد. در شرایطی که مدت قید شده در دستور منع خروج از کشور به پایان برسد این دستور به خودی خود منحل خواهد شد و مراجع مربوطه قادر نیستند مانع از  خروج شوند.

ممنوعیت به کار بردن سلاح در قرار نظارت قضایی :

با توجه به ماده ی ۲۴۹ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر شده است که اگر قرار ممنوعیت حفظ سلاح دارای مجوز صادر شود هم سلاح اخذ شده و هم پروانه و مجوز آن باطل می شود و به محل نگهداری سلاح تسلیم می گردد.

با توجه به ماده ۲۴۹ قانون آیین دادرسی کیفری اگر قرار ممنوعیت از نگهداری سلاح دارای مجوز صادر شود، سلاح و پروانه مربوطه باطل شده و به یکی از محل‌های مجاز نگهداری سلاح تسلیم می گردد و بازپرس موضوع را به مرجع صادر کننده ی پروانه اعلام خواهد کرد.

اعتراض به قرار نظارت قضایی :

چنان چه قراری در دادسرا صادر شود امکان اعتراض نسبت به آن در دادگاه وجود دارد و اگر در دادگاه صادر شود امکان اعتراض در آن در دادگاه تجدید نظر می باشد که هم دادسرا امکان صدور این قرار را دارد و هم دادگاه .

در ماده ی ۲۴۷ قانون آیین دادرسی کیفری در تبصره ۲ آن مقرر شده است که قرارهای موضوع این ماده طی مدت ۱۰ روز امکان اعتراض در دادگاه صلاحیت دار خواهد داشت. اگر این قرار به وسیله ی دادگاه صادر شود مدت ۱۰ روز در دادگاه تجدیدنظر استان می توان نسبت به آن اعتراض کرد.

صلاحیت دادگاه ها

تقسیم‌بندی قرارهای نظارت قضایی :

قبلا اشاره کردیم که قرارهای نظارت قضایی تکمیل‌کننده قرارهای تامین کیفری می باشد. بنابراین می‌توان قرارهای نظارت قضایی را به دو دسته ی تکمیل کننده و مستقل تقسیم بندی نمود. قرار نظارت قضایی تکمیل کننده ی همان موضوعاتی می باشد که در ماده ی ۲۴۷ قانون آیین دادرسی کیفری به آن اشاره شده است.

اما قرار نظارت قضایی مستقل راجع به موضوعاتی می باشد که مجازات جرم سبک بوده و بازپرس  به جای صدور قرار تامین و قرار نظارت فقط به قرار نظارت قضایی که کمتر است، عنایت دارد. یعنی اگر هر یک از قرارهای بالا به وسیله ی مقام قضایی به تنهایی و بدون قرار تامین کیفری صادر گردد جز قرار نظارت قضایی مستقل تلقی می شود.

رعایت دستورات قرار نظارت قضایی :

به شکل کلی قانونگذار برای اشخاصی که به فرامین تعیین شده و نظارت قضایی عمل می کنند حداکثر تخفیف در مجازات در نظر گرفته است. همان طور که در ماده ی ۲۵۳ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر شده است که اگر متهم فرامین قید شده در قرار نظارت قضایی را رعایت کند بر اساس تقاضای او که به تصدیق دادستان می‌رسد یا با پیشنهاد دادستان دادگاه، قادر است در مجازات او با در نظر گرفتن شرایط قانونی تخفیف اعمال کند.

تخلف از قرار نظارت قضایی :

چنان چه قرار نظارت قضایی توأم با قرار تامین کیفری صادر گردد و از آن تخلفی انجام شود، قرار نظارت قضایی بی اثر می گردد و به جای آن قرار تامین کیفری شدیدتر خواهد شد. اما چنان چه قرار نظارت قضایی مستقل باشد مثلاً جرایم درجه هفت و هشت بوده و تخلفی نسبت به آن صورت بگیرد این قرار لغو شده و به جای آن قرار تامین کیفری صادر خواهد شد. این نکته را هم باید در نظر داشت این ضمانت اجرا را نمی‌توان تا جایی بسط داد که به صدور قرار بازداشت موقت منجر شود.

خاتمه ی قرار بازداشت موقت :

اگر متهم حضور پیدا کند یا مجازات او مانند زندان و اقامت اجباری آغاز شود یا چنان چه مجازات شلاق است اجرا گردد قرار نظارت قضایی قرار تامین کیفری از بین رفته و ساقط خواهد شد. براساس ماده ی ۲۵۱ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر شده است که اگر متهم یا محکوم له ای سر موقع حاضر شوند یا بعد از این که حضور یافتند دلیل موجه خود را به اثبات برسانند یا با اجرای زندان و تبعید و اقامت اجباری و یا اجرای کامل بقیه مجازات ها یا صدور قرار منع موقوفی و تعلیق تعقیب تعلیق اجرای مجازات و خاتمی و رفتن پرونده به هر کیفیت قرار تامین و نظارت قضایی نیز از بین می رود.

نتیجه ی کلی :

پس به طور کلی باید گفت که قرار نظارت قضایی از دسته قرارهایی می باشد که محدود کننده متهم و دارای بازدارندگی می باشد. این موضوع به منظور تکمیل قرارهای تامین کیفری صادر می گردد. اما در جرایم با مجازات سبک نیز این امکان وجود دارد که فقط قرار نظارت قضایی صادر شود.

چنان چه تخلفی در مورد این قرار انجام بگیرد قانون تخفیفات و تنبیهاتی را پیش‌بینی کرده است. قرار نظارت قضایی قابلیت اعتراض خواهد داشت و با پایان گرفتن مجازات یا موارد اتمام پرونده این قرار لغو و بی اثر خواهد شد.