مالکیت معنوی یا مالکیت فکری|نکات مهم و شرایط مالکیت معنوی
مالکیت معنوی چیست ؟
وب سایت حقوقی یاروکیل به معرفی و بررسی تخصصی مالکیت معنوی چیست؟ و شرایط مالکیت معنوی پرداخته تا به بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.
مقدمه مالکیت معنوی :
با توجه به پیشرفت علم و فناوری در جوامع امروزی ، بسیاری از فعالیت ها و دست آورد افراد ، ممکن است که علاوه بر جنبه ی مادی ، دارای جنبه ی غیر ملموس و معنوی باشد .
اشخاص برای حفاظت از ابتکارات و خلاقیت های خود ، نیاز به پیش بینی قوانینی در این زمینه و شناسایی رسمی حقوق معنوی مرتبط با اثر و فعالیت خود داشتند .
امروزه در کشور ایران و سایر کشور ها ، حقی تحت عنوان حق مالکیت معنوی ، مورد شناسایی قرار گرفته است و قوانینی در سطح داخلی کشور ها تصویب شده و هم چنین در سطح بین المللی ، معاهداتی در این خصوص منعقد شده است .
در این مقاله ، به مالکیت معنوی و انواع آن و تفاوت آن با مالکیت کلاسیک می پردازیم .
مفهوم مالکیت معنوی :
مالکیت معنوی و یا مالکیت فکری ، در واقع حقی است که قانون گذار برای بهره برداری از فعالیت های فکری و ابتکاری اشخاص که ظاهرا جنبه ی معنوی داشته اما فی الواقع متضمن جنبه ی مادی اقتصادی نیز می باشند ، در نظر گرفته است .
موضوع مالکیت معنوی ، در واقع یک شیء معین مادی نیست مانند حق تالیف ، حق تکثیر و ..
ماهیت مالکیت معنوی :
مالکیت معنوی ، در واقع در زمره ی اموال منقول به شمار می رود و حقی است که غیر قابل لمس بوده و جنبه ی انحصاری داشته و مورد حمایت قانون قرار گرفته و هم چنین این مالکیت شخص ، محدود به ناحیه ای خاص می باشد .
همان طور که گفتیم ، این حق ، متضمن ابتکار و خلاقیت اشخاص بوده و به آن آفریده های فکری نیز گفته می شود .
تفاوت مالکیت معنوی و مالکیت کلاسیک :
موضوع مالکیت کلاسیک ، در واقع اموال منقول و یا غیر منقول مادی و اشیاء معبن می باشد که در خصوص انتقال آن ها قوانین سهل تری وجود دارد .
این مالکیت تا زمانی که شخص اقدام به انتقال مال مادی نکرده است ، متعلق به شخص می باشد و محدود به زمان خاصی نمی باشد و هم چنین در برابر همگان قابل استناد بوده و ابتکار و خلاقیت شخص در مالکیت مادی ، نقشی ایفا نمی کند .
اما مالکیت معنوی ، همراه با ابتکارات و ایده های خاص اشخاص می باشد و در خصوص انتقال این حق و مدت زمان انحصار در بهره برداری از این حق ، محدودیت هایی در قوانین مختلف وضع شده است .
تقسیم بندی مالکیت معنوی :
مالکبت معنوی را می توانیم بر اساس دو مبنا ، دسته بندی کنیم :
-
تقسیم بر مبنای ماهیت :
مالکیت معنوی ، در واقع از لحاظ ماهیت ، دارای دو حق می باشد :
- حق معنوی
- حق مادی
حق معنوی :
این حق ، تنها جنبه ی غیر مادی و معنوی اثر را در بر می گیرد .
به طور مثال ، حقوق مرتبط با شخصیت پدید آورنده ، مانند حق تالیف و حق انتشار و .. از جمله حقوق معنوی مرتبط با اثر می باشد که متعلق به پدید آورنده ی آن می باشد .
حق مادی :
علاوه بر حق معنوی ، اثر تولید شده ، قاعدتا دارای حقوق مادی و اقتصادی نیز می باشد .
به طور مثال ، فرض کنید شخصی در یک شرکت تجاری مشغول به فعالیت است و در همین حین ، اختراعی را انجام می دهد .
حقوق معنوی این اختراع ، متعلق به شخص مخترع می باشد اما حقوق مادی اثر ، متعلق به شرکت تجاری است که مخترع در آن مشغول به فعالیت می باشد .
بنابراین ، تفاوت حقوق مادی و معنوی اثر ، آشکار شده و ممکن است که حق معنوی متعلق به پدید اورنده باشد اما حق مادی اثر ، به شخص دیگری تعلق داشته باشد .
-
تقسیم بر اساس مصادیق :
تقسیم بندی دیگری که از مالکیت معنوی وجود دارد ، تقسیم بندی بر اساس مصادیق می باشد .
این تقسیم بندی ، متضمن دو دسته می باشد .
- مالکیت ادبی و هنری
- مالکیت صنعتی
مالکیت ادبی و هنری :
این نوع مالکیت ، در واقع حقوقی است که قانون گذار برای پدید اورنده ی یک اثر ، شناسایی می کند .
با توجه به مالکیت ادبی و هنری ، بهره برداری به صورت انحصاری از اثر پدید آمده ، برای مدت زمان محدود ، متعلق به پدید اورنده ی آن اثر و پس از مرگ پدید آورنده ، متعلق به وراث او می باشد .
شرط حمایت قانون گذار ایران ، از مالکیت ادبی و هنری ، این است که اثر برای نخستین بار در ایران به چاپ رسیده و یا نشر و پخش و اجرا شده باشد و در هیچ کشوری قبلا نشر ، پخش ، چاپ و اجرا نشده باشد .
مالکیت صنعتی :
مالکیت صنعتی ، در واقع یک شاخه از حقوق تجارت می باشد که حقوق غیر مادی را شامل می شود .
به طور مثال ، حقی که نسبت به علائم تجاری ، صنعتی یا خدماتی وجود دارد . حق استفاده ی انحصاری از علامت و یا اختراع خود .
و یا حقوق حاصل از خلاقیت و نو آوری و ابتکارات فرد ، ورقه ی اختراع و …
در صورتی که اشخاص ثالث ، به حقوق معنوی پدید اورندگان نسبت به اثر ، توجه نکرده و از اثار بدون اجازه و حق قانونی ، استفاده ی غیر مجاز نمایند ، مطابق ماده ی پانصد و بیست و هشت ، پانصد و بیست و نه و پانصد و سی قانون مجازات اسلامی ، محکوم شده و در صورت در خواست پدید اورنده و صاحب حق ، ممکن است که ملزم به جبران خسارات و ضرر و زیان وارد امده نیز شوند .
قابلیت انتقال :
فرض کنید که شخصی اقدام به تحریر یک کتاب کرده است .
این شخص ، دارای حق نشر می باشد .
در صورتی که نویسنده ، حق انتشار خود را به یک ناشر واگذار کند ، در این صورت ، حق انتشار که متضمن حقوق مادی و امکان بهره برداری مادی از اثر می باشد ، به شخص ناشر منتقل می شود اما ، حقوق معنوی شخصی نویسنده ، همانند حق دفاع و تجدید نظر در اثر ، برای پدید اورنده باقی است .
قوانین مرتبط با مالکیت فکری :
برخی از مهم ترین قوانینی که در ایران و یا در سطح بین المللی در خصوص به رسمیت شناختن مالکیت معنوی تصویب شده است ، عبارتند از :
- قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان
- قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی
- قانون ثبت علائم و اختراعات
- کنوانسیون برن ، در زمینه ی حمایت از آثار ادبی و هنری
- معاهده ی پاریس ، در خصوص مالکیت صنعتی
مهم ترین معیار جهت حمایت از مالکیت معنوی آثار هنری و ادبی ، مبتکرانه و جدید بودن اثر است .
همان طور که اشاره کردیم ، قانون گذار ، برای متخلفان ، ضمانت اجرای کیفری در نظر گرفته است .
به طور مثال ، در صورت انتشار و باز نشر آثار بدون اجازه ی پدید اورنده و به صورت غیر مجاز ، جرم تلقی شده و مرتکب به ۳ تا ۶ ماه حبس تعزیری محکوم خواهد شد .
نحوه ی ثبت اختراعات در ایران :
ثبت اختراعات در ایران ، به صورت الکترونیکی انجام می گیرد .
در ابتدا باید شخص به سایت مالکیت معنوی اختراعات جهت ثبت اختراع خود ، مراجعه نماید .
اظهار نامه ی اختراع ، به صورت الکترونیکی در این سایت پس از ورود به حساب کاربری شخص به ثبت می رسد .
اظهار نامه ی اختراع شامل موارد زیر می شود :
- خلاصه ی توصیف
- توصیف
- ادعا نامه
- نقشه ی فنی ( در صورت لزوم و ضرورت )
نتیجه مقاله مالکیت معنوی و مالکیت فکری:
امروزه ، علاوه بر مالکیت کلاسیکی که برای اشخاص نسبت به اموال مادی ان ها وجود دارد ، مالکیت دیگری تحت عنوان مالکیت معنوی ، برای اشخاص ایجاد شده است .
شناسایی و حمایت از مالکیت معنوی ، گامی در جهت ایجاد انگیزه و تشویق اشخاص به ایجاد و تولید آثار و اختراعات می باشد .
مالکیت معنوی ، در طی تقسیم بندی های مختلف ، به حقوق مادی و معنوی و هم چنین مالکیت ادبی و هنری و مالکیت صنعتی دسته بندی می شود .
در ایران و در سطح بین المللی ، قوانینی جهت حمایت و شناسایی این حق به تصویب رسیده است .
به موجب این قوانین ، شرط اصلی حمایت از مالکیت معنوی اشخاص ، مبتکرانه بودن اثر می باشد .
مالکیت معنوی ، حقی است که علاوه بر جنبه ی مالی و مادی ، دارای جنبه ی معنوی نیز بوده و چه بسا این جنبه ی معنوی ، بسیار مهم تر و با ارزش تر از جنبه ی مادی آن برای شخص پدید اورنده باشد .
قانون گذار ، متخلفین و اشخاصی را که به مالکیت معنوی پدید اورندگان احترام نمی گذارند را مجرم شناسایی کرده و مجازات کیفری برای این افراد در نظر گرفته است و هم چنین ، پدید اورنده می تواند در صورت ورود ضرر و زیان ، از محکمه ، در خواست الزام مجرم به جبران خسارت وارده را داشته باشد .
