مستثنیات دین چیست؟

وب سایت حقوقی یاروکیل به معرفی و بررسی تخصصی مستثنیات دین چیست؟ و شرایط مستثنیات دین پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه مستثنیات دین :

اشخاص در صورت انکار و یا امتناع مدیون ، می توانند در محکمه ی حقوقی برای وصول طلب خود ، اقامه ی دعوا به طرفیت مدیون کنند .

در صورتی که شخص خواهان ( طلبکار ) ، در دعوا پیروز شود ،  حکم به نفع او صادر خواهد شد و بنابراین ، خوانده ( مدیون ) ، ملزم به پرداخت دین خود و خسارات خواهان می شود .

اجرای حکم :

به موجب مقررات قانون اجرای احکام مدنی ،  احکام صادر شده ی دادگستری ، در صورتی قابل اجرا خواهند بود که قطعی شده و یا دادگاه ، قرار اجرای موقت آن را پیش از قطعی شدن حکم صادر کرده باشد .

محکوم له دعوا  ، برای اجرای حکم ، باید از دادگاه نخستین صدور اجراییه را تقاضا نماید .

*** در صورتی که حکم صادر شده فاقد موضوع معینی باشد ، این حکم قابلیت اجرا نخواهد داشت .

موارد صدور اجراییه :

تاسیسی بودن حکم :

تنها احکام صادر شده از دادگاه که جنبه ی تاسیسی داشته و یا مستلزم انجام امری از جانب محکوم علیه باشد ، قابلیت صدور اجراییه دارند و در صورتی که حکم صادر شده  ، جنبه ی اعلامی داشته و یا مستلزم انجام امری توسط محکوم علیه نباشد ، برای آن اجراییه صادر نخواهد شد .

به طور مثال ، حکم دادگاه به اصالت یک سند ، یک حکم اعلامی بوده که نیازی به صدور اجراییه نخواهد داشت .

• اجرا کننده ی حکم ، سازمان ها و موسسات دولتی که در واقع طرف دعوا نیز نبوده اند ، نباشند .

اجرای حکم :

پس از صدور اجراییه و ابلاغ آن ، محکوم علیه ، باید ظرف ده روز به اجرای مفاد حکم بپردازد .

در صورتی که محکوم علیه ، ظرف مهلت مذکور ، به اجرای حکم نپرداخته و یا اموالی برای اجرای حکم معرفی نکند ، با تقاضای محکوم له ، اموال محکوم علیه برای اجرای حکم  ، مبنی بر پرداخت محکوم به ،  توقیف خواهد شد .

اموال منقول و یا غیر منقول محکوم علیه ، قابلیت توقیف به منظور پرداخت محکوم به را خواهند داشت .

برای اجرای حکم دادگاه ،  برخی از اموال محکوم علیه ، قابلیت توقیف را نخواهند که قانون گذار ، اصطلاحا این اموال را ، مستثنیات دین معرفی نموده است .

هدف از تعیین مستثنیات دین ،، جلوگیری از ایجاد عسر و حرج برای محکوم علیه است و در واقع قانون گذار نخواسته است که اجرای احکام ، موجب تنگدستی و اعسار محکوم علیه و خانواده ی او شود .

قوانین مختلفی به معرفی مستثنیات دین پرداخته اند که در این ادامه ی این مقاله به هر یک خواهیم پرداخت .

قانون اجرای احکام مدنی :

به موجب ماده ی شصت و پنج قانون اجرای احکام مدنی  ، اموالی را که در راستای اجرای حکم ، قابلیت توقیف ندارند را معرفی شده اند .

‌ماده ۶۵قانون اجرای احکام مدنی

اموال زیر برای اجرای حکم توقیف نمی‌شود:
۱ – لباس و اشیاء و اسبابی که برای رفع حوائج ضروری محکوم‌علیه و خانواده او لازم است.
۲ – آذوقه به قدر احتیاج یک‌ماهه محکوم‌علیه و اشخاص واجب‌النفقه او.
۳ – وسائل و ابزار کار ساده کسبه و پیشه‌وران و کشاورزان.
۴ – اموال و اشیایی که به موجب قوانین مخصوص غیر قابل توقیف می‌باشند.
‌تبصره – تصنیفات و تالیفات و ترجمه‌هایی که هنوز به چاپ نرسیده بدون رضایت مصنف و مولف و مترجم و در صورت فوت آن‌ها بدون رضایت ورثه یا قائم‌مقام آنان توقیف نمی‌شود.

موارد مستثنیات دین

• البسه و اسبابی که به منظور رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد خانواده ی وی بکار می روند .
• آذوقه ی موجود ، به مقدار یک ماه محکوم علیه و اشخاص واجب النفقه ی وی
• ابزار و وسایل کار ساده برای کسبه و پیشه وران و کشاورزان :

به موجب این بند ، مشخص می شود که ابزار کار پیشرفته ی محکوم علیه ، قابل توقیف بوده و جزو مستثنیات دین نمی باشد .

• سایر اموال و اشیایی که به موجب قوانین خاص ، قابلیت توقیف نمی باشند .

***  تصنیفات و ترجمه ها و هم چنین تالیفاتی که هنوز به چاپ نرسیده اند ، بدون اخذ رضایت مصنف ، مولف و مترجم ، قابل توقیف نمی باشند .

در صورت فوت مصنف ، مولف و مترجم ، رضایت ورثه و یا قائم مقام آن ها برای توقیف ، لازم می باشد .

بنابراین ، مستثنیات دین ، قابل توقیف و فروش به منظور وصول محکوم به ، نمی باشند .

توقیف حقوق مستخدمین :

در صورتی که برای وصول محکوم به ، اموالی برای توقیف از محکوم علیه یافت نشود ، حقوق و مزایای کارکنان سازمان ها و موسسات دولتی و شرکت های خصوصی ، و نظایر آن ، در صورتی که محکوم علیه ، دارای زن و یا فرزند باشد ، یک چهارم و در صورتی که دارای زن و یا فرزند نباشد ، یک سوم  آن ، قابل توقیف می باشد .

قانون نحوه ی اجرا ی محکومیت های مالی :

در صورت عدم اجرای حکم از سوی محکوم علیه ظرف مهلت تعیین شده ، به منظور وصول محکوم به ، اموال وی ، توقیف خواهند شد .

موارد مستثنیات دین :

به موجب ماده ی بیست و چهار قانون نحوه ی اجرای محکومیت های مالی ،  مستثنیات دین ، شامل موارد زیر می شوند :

منزل مسکونی :

منزل مسکونی در صورتی جزو مستثنیات دین و غیر قابل توقیف می باشد که در حد شان محکوم علیه در حالت اعسار وی باشد .

در صورتی که محکوم علیه دارای منزلی بالاتر از شان خود باشد ، مال فروش رفته و مازاد بر منزل عرفی مناسب ، صرف پرداخت دیون محکوم علیه خواهد شد .

• اثاثیه ی مورد نیاز برای زندگی محکوم علیه و افراد خانواده و تحت تکفل او که برای رفع حوائج ضروری آن ها ، به کار رود و لازم باشد .
• آذوقه به مقدار مورد نیاز برای محکوم علیه و اشخاص تحت تکفل او برای مدتی که ذخیره ی آذوقه عرفا مجاز و مناسب می باشد.

ابزار و کتب علمی و تحقیقاتی محکوم علیهی که اهل علم باشد :

این ابزار علمی ، در صورتی غیر قابل توقیف و جزو مستثنیات دین می باشد که در حد شان محکوم علیه در حالت اعسار وی باشد .

بنابراین لپ تاپ محکوم علیه ، می تواند جزو مستثنیات دین محسوب شود به شرطی که در حد شان وی باشد .

• ابزار و وسایل کار کسبه ، پیشه وران و کشاورزان و سایر افراد ، در صورتی که برای امر امرار معاش اشخاص و افراد تحت تکفل آن ها، ضروری بوده باشد .

تلفن مورد نیاز شخص :

این امر نیز ، در صورتی مصداق مستثنیات دین می باشد که در حد و مناسب شان محکوم علیه باشد .

بنابراین اگر میزان دین مدیون ، ۱۰ میلیون تومان بوده و تلفن همراه مدیون ۶۰ میلیون تومان باشد ، تلفن وی با رعایت سایر مقررات به فروش رفته و مازاد بر قیمت یک تلفن عرفی مناسب ، صرف پرداخت دیون محکوم علیه خواهد شد .

مبلغی که برای عقد اجاره به موجر پرداخت شده باشد :

در صورتی این مبلغ ، جزو مستثنیات دین محسوب خواهد شد که شخص مستاجر برای پرداخت اجاره بها ، به آن مبلغ نیاز داشته و هم چنین عین مستاجره ، در حد شان محکوم علیه و مورد نیاز محکوم علیه و مستاجر باشد .

به طور مثال ، شخصی که اقدام به اجاره ی یک منزل مسکونی در شمال شهر کرده و مبلغ گزافی را به عنوان پیش پرداخت ، پرداخته باشد ، نمی تواند به مستثنیات دین ، استناد کند .

تبدیل مستثنیات دین :

فرض کنید ، یک دستگاه یخچال که جزو مستثنیات دین می باشد ، فروخته شود ، در این صورت ، مبلغ دریافتی ، قابل وصول جهت پرداخت محکوم به می باشد مگر آن که محکوم علیه اثبات کند با این مبلغ ، قصد تهیه ی یک دستگاه یخچال دیگر داشته باشد .

تبدیل دین به مستثنیات دین :

به طور مثال ، شخصی از دیگری مبلغی را قرض گرفته باشد و سپس به قصد عدم تادیه ی دین خود ، با این مبلغ ، به طور مثال یک دستگاه یخچال که از مستثنیات دین می باشد ، تهیه کرده باشد ؛ در این صورت قواعد مستثنیات دین رعایت نشده و می توان برای وصول محکوم به اقدام به فروش یخچال نمود .

شخص حقوقی :

در صورتی که محکوم  علیه شخص حقوقی باشد ، برای وصول محکوم به و توقیف اموال شخص حقوقی قواعد مستثنیات دین مجری نمی باشد و بنابراین تمامی اموال اشخاص حقوقی ، جهت وصول محکوم به قابل توقیف است .

قانون آیین دادرسی مدنی :

ماده ۵۲۳ تا ۵۲۷ قانون آیین دادرسی مدنی ، به مبحث مستثنیات دین اختصاص یافته است .

قانون گذار در این قانون قصد معرفی و احصار اموالی که جزو مستثنیات دین می باشند ندارد و به ذکر قواعد حاکم بر مستثنیات دین بسنده کرده است .

بنابراین برای اطلاع از اموالی که مصداق مستثنیات دین می باشند ، باید به قانون اجرای احکام مدنی و قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی ، مراجعه کنیم .

قواعدی در خصوص مستثنیات دین :

• همانطور که گفتیم ، فروش اموالی که مصداق مستثنیات دین می باشند ، ممنوع است ؛ اما در صورتی که شخص محکوم علیه برای پرداخت محکوم به اقدام به معرفی این اموال کند ، در این خصوص فروش این اموال و وصول محکوم به از منبع فروش آن امکان پذیر می باشد .
• همان طور که در گذشته گفتیم ، در صورتی اموال جز مستثنیات دین در نظر گرفته خواهد شد که در حد شان محکوم علیه در حالت اعسار وی باشند .

تشخیص این امر به موجب ماده ۵۲۵ قانون آیین دادرسی مدنی ، با دادگاه صادر کننده حکم لازم الاجرا می باشد .

• در صورتی که محکوم علیه در قید حیات باشد ، اموال وی با رعایت سایر شرایط ، مصداق مستثنیات دین ممکن است باشد و در صورتی که محکوم علیه فوت کند ، حتی اگر وراث برای ادامه زندگی نیاز به اموال محکوم علیه داشته باشند ، این اموال قابل فروش جهت پرداخت دیون متوفی می باشند و دیگر قواعد مستثنیات دین حاکم نمی باشد .