عقد معاوضه|شرایط و ارکان عقد معاوضه|
معاوضه چیست؟

وب سایت حقوقی یاروکیل به معرفی و بررسی تخصصی معاوضه چیست؟ و شرایط معاوضه پرداخته تا به بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.
مفهوم عقد معاوضه:
در گذشته ، معاملاتی تحت عنوان معاملات کالا به کالا در بین مردم رواج داشت .
همان طور که از عنوان این معاملات مشخص است ، به موجب انجام این توافق ، افراد ، کالایی که مورد نیاز آن ها نبود را به شخص دیگری که به آن کالا نیاز داشت تسلیم کرده و در برابر آن ، کالای طرف مقابل را که نیاز داشت را از او دریافت می کرد .
این معاملات در گذشته ، بدون در نظر گرفتن ارزش و میزان و مقدار کالا های مورد معامله انجام می گرفت و ممکن بود که به طور مثال ، یک کیلو برنج در برابر ده کیلو گندم مورد معامله قرار بگیرد .
با گذشت زمان و پیشرفت جوامع و هم چنین اختراع ابزار های اندازه گیری ، اشخاص تصمیم گرفتند که به منظور جلو گیری از تضرر خود در معاملات ، از وسیله ای دیگر جهت دریافت کالای های مورد نیاز خود استفاده کنند و این نیاز به تدریج منجر به اختراع و تولید پول شد .
در این مقاله به عقد معاوضه که با معاملات کالا به کالا دادای شباهت بسیاری می باشد ، پرداخته و سپس به تفاوت این عقد با سایر عقود مشابه خواهیم پرداخت .
معاوضه ، در لغت به معنای عوض کردن و مبادله می باشد .
عقد معاوضه ، به موجب ماده ی چهار صد و شصت و چهار قانون مدنی ، معرفی شده و به موجب این قانون قواعد حاکم بر این عقد مشخص و معین خواهد شد .
مطابق ماده ی فوق ، در می یابیم که عقد معاوضه ، عقدی است که اشخاص با انعقاد آن ، مالی خود را در ازای دریافت مال دیگری ، به او تسلیم و تملیک می کنند .
مشخصات عقد معاوضه :
عقد معاوضه ، با توجه به تعریف آن توسط قانون گذار ، از جمله عقود معین می باشد .
عقد معاوضه ، یک عقد معوض بوده و بنا براین ، به موجب نظر غالب در بین حقوق دانان ، این عقد ، از عقود مغابنه ای می باشد .
عقد معاوضه ، یک عقد تملیکی می باشد و بنابراین ، تملیک ، اثر عقد معاوضه می باشد .
عقد معاوضه ، از عقود رضایی بوده و بنابراین ، قبض مورد معامله ، شرط صحت عقد نمی باشد .
شباهت عقد بیع و معاوضه :
عقد بیع ، به موجب ماده ی سیصد و سی و هشت قانون مدنی ، تملیک عین در برابر عوض معلوم می باشد .
عقد بیع و عقد معاوضه ، عقودی هستند که به موجب آن ها ، تملیک مالی در برابر مال دیگری انجام می گیرد .
بنابراین نتیجه و اثر نهایی هر دو عقد ، تملیک مال می باشد .
تفاوت عقد بیع و معاوضه :
عقد بیع و معاوضه اگر چه که دارای اثر و نتیجه ی یکسان و مشابه می باشند اما با وجود تمامی این تشابهات ، این دو عقد ، دارای تفاوت هایی با یکدیگر می باشند که موجب تمایز آن ها از یکدیگر می شود .
تفاوت این دو عقد عبارتند از :

- مورد معامله در عقد بیع ، تحت عنوان مبیع و ثمن معامله می شوند اما در عقد معاوضه ، بدون در نظر گرفته شدن این عناوین برای عوضین معامله ، مورد معامله با یکدیگر معاوضه خواهند شد .
- در عقد بیع ، احکامی جاری می شود که در دیگر عقود ، راه ندارند . بنابراین از دیگر تفاوت های عقد بیع و عقد معاوضه ، این است که احکام اختصاصی عقد بیع ، در عقد معاوضه جاری نخواهد شد .
- به موجب تعریفی که قانون گذار از عقد بیع ارائه داده است ، مبیع در عقد بیع ، لزوما باید عین باشد و بنابراین نمی توان منفعت و یا حق مالی را به عنوان مبیع ، مورد معامله قرار داد . اما در عقد معاوضه ، طرفین بدون در نظر گرفتن مبیع و یا ثمن بودن مورد معامله ، آن ها با یکدیگر معاوضه کرده و بنا براین محدودیتی در این خصوص برای عوضین معامله ، در عقد معاوضه ، وجود نخواهد داشت .
- در صورتی که ، یکی از دو شریک مال غیر منقول ، سهم و حصه ی خود را از مال غیر منقول ، به دیگری به موجب عقد بیع منتقل کند ، شریک مال غیر منقول می تواند به موجب حقی تحت عنوان حق شفعه ، حصه ی منتقل شده را تملیک کند . در صورتی که شریک ، حصه ی خود را به موجب عقدی غیر از عقد بیع ، به شخص دیگری منتقل کند ، حق شفعه ایجاد نخواهد شد . بنابراین در عقد معاوضه ، حق شفعه را نخواهد داشت .
- در قانون مدنی ، امر خیارات ، راهی برای بر هم زدن معاملات می باشند . سه خیار تنها برای عقد بیع در نظر گرفته شده است و بنابراین در سایر عقود از جمله عقد معاوضه ، این خیارات جاری نخواهند شد . این سه خیار ، شامل خیار مجلس ، خیار حیوان و خیار تاخیر ثمن می باشد .
بنابراین این سه خیار ، جهت بر هم زدن عقد معاوضه ، مورد استفاده قرار نمی گیرند .
- به طور معمول و عرفا ، در صورتی که مالی در ازای پول دریافت شود ، عقد انجام گرفته ، عقد بیع و در صورتی که دو کالا با یکدیگر معاوضه و معامله می شوند ، عقد معاوضه خواهد بود . بنابراین ، در صورتی که قصد طرفین خلاف این امر را اثبات نکند ، مطابق این عرف عمل خواهد شد .
فایده ی تمایز عقد بیع و معاوضه :
اگر چه که عقد ییع و معاوضه ، دارای شباهت های زیادی با یکدیگر می باشند ، اما تشخیص و تمیز این دو عقد ، الزامی است .
در صورت تمیز این دو عقد ، احکام اختصاصی هر یک را برای دیگری جاری نخواهیم کرد و بنابراین برای انعقاد صحیح عقود بیع و معاوضه ، باید تفاوت آن ها را با یکدیگر تشخیص دهیم .
اعمال خیار غبن در معاوضه :
عقد معاوضه ، از جمله عقودی است که در خصوص مسامحه ای بودن و یا مغابنه ای بودن آن ، اتفاق نظری بین حقوقدانان وجود ندارد .
همان طور که در گذشته گفتیم ، به موجب نظر غالب ، عقد معاوضه ، از جمله عقود مغابنه ای بوده که غبن در آن راه دارد .
بنابراین ، در صورتی که هر یک از طرفین معامله ، در انعقاد عقد ، دچار غبن فاحش شده باشد ، می تواند با استناد به خیار غبن ، اقدام به فسخ معامله کند .
تلف مبیع قبل از قبض :

در قانون مدنی ، ضمن مبحث عقد بیع ، قاعده ای بیان شد که به موجب آن ، در صورت تلف شدن مبیع ، قبل از قبض آن ، معامله منفسخ می شود .
در خصوص امکان اعمال این قاعده در عقد معاوضه ، بین حقوقدانان ، اختلاف نظر وجود دارد .
مطابق نظریت غالب در حقوق ، این قاعده در عقد معاوضه نیز جاری خواهد شد و این مقرره ، اختصاص به عقد بیع نخواهد داشت .
بنا براین اگر پیش از تسلیم و قبض مورد معامله در عقد معاوضه ، مورد معامله تلف شود ( البته تلف به طور قهری ) ، عقد معاوضه ، منفسخ خواهد شد .
مستحق اللغیر بودن مورد معامله :
هر یک از طرفین عقد معاوضه ، باید مالی را که به عنوان عوض معامله به دیگری تسلیم می کند ، یا مالک آن بوده و یا از جانب مالک آن ، اذن داشته باشد .
اگر پس از انعقاد عقد معاوضه ، مشخص شود که مورد معامله ، متعلق به شخص دیگری بوده است و طرف معامله ، برای انعقاد عقد ، از جانب مالک آن ، اذن نداشته باشد ، این معامله ، از مصادیق معامله ی فضولی بوده و بنابراین ، عقد منعقد شده تا زمان تنفیذ و یا رد معامله توسط مالک اصلی مال ، غیر نافذ خواهد بود .
اگر مالک مال ، عقد معاوضه را اجازه کند ، عقد نافذ شده و دارای اثار خود خواهد بود و در صورتی که عقد را رد کند ، عقد معاوضه ، باطل می شود .
در صورت بطلان عقد معاوضه ی فضولی ، اگر طرف دیگر معامله ، از فضولی بودن آن اگاه بوده باشد ، تنها می تواند مال خود را که به شخص فضول تحت عنوان عوض معامله ، پرداخت کرده است ، دریافت کند و در صورت عدم اطلاع از فضولی بودن معامله ، می تواند علاوه بر دریافت مال خود ، غرامات و خسارات متحمل شده را نیز از شخص فضول مطالبه کند .
تفاوت عقد معاوضه و عقد اجاره :
عقد معاوضه ، همان طور که بیان کردیم ، عقدی است که اثر آن تملیک است .

در عقد اجاره ، منفعتی که به عنوان یکی از عوضین معامله ، مورد معامله قرار می گیرد ، به طور موقت و تا مدت معینی به شخص مستاجر تملیک خواهد شد اما در عقد معاوضه ، در صورتی که مورد معامله ، منفعت مالی باشد ، این تملیک منفعت ، به طور دائمی بوده و مقید به مدت معینی نمی باشد و این امر موجب تفکیک عقد معاوضه و عقد اجاره می باشد .