معاوضه چیست؟

وب سایت حقوقی یاروکیل به معرفی و بررسی تخصصی معاوضه چیست؟ و شرایط معاوضه پرداخته تا به بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مفهوم عقد معاوضه:

در گذشته ، معاملاتی تحت عنوان معاملات کالا به کالا در بین مردم رواج داشت .

همان طور که از  عنوان این معاملات مشخص است  ، به موجب انجام این توافق ، افراد ، کالایی که مورد نیاز آن ها نبود را به شخص دیگری که به آن کالا نیاز داشت تسلیم کرده و در برابر آن ، کالای طرف مقابل را که نیاز داشت را از او دریافت می کرد .

این معاملات در گذشته ، بدون در نظر گرفتن ارزش و میزان و مقدار کالا های مورد معامله انجام می گرفت و ممکن بود که به طور مثال ، یک کیلو برنج در برابر ده کیلو گندم مورد معامله قرار بگیرد .

با گذشت زمان و پیشرفت جوامع و هم چنین اختراع ابزار های اندازه گیری ، اشخاص تصمیم گرفتند که به منظور جلو گیری از تضرر خود در معاملات ، از وسیله ای دیگر جهت دریافت کالای های مورد نیاز خود استفاده کنند و این نیاز به تدریج منجر به اختراع و تولید پول شد .

در این مقاله به عقد معاوضه که با معاملات کالا به کالا دادای شباهت بسیاری می باشد ،  پرداخته و سپس به تفاوت این عقد با سایر عقود مشابه خواهیم پرداخت .

معاوضه ، در لغت به معنای عوض کردن و مبادله می باشد .

عقد معاوضه ، به موجب ماده ی چهار صد و شصت و چهار قانون مدنی ، معرفی شده و به موجب این قانون قواعد حاکم بر این عقد مشخص و معین خواهد شد .

مطابق ماده ی فوق ، در می یابیم که عقد معاوضه ، عقدی است که اشخاص با انعقاد آن ، مالی خود را در ازای دریافت مال دیگری ، به او تسلیم و تملیک می کنند .

مشخصات عقد معاوضه :

عقد معاوضه ، با توجه به تعریف آن توسط قانون گذار ، از جمله عقود معین می باشد .

عقد معاوضه ، یک عقد معوض بوده و بنا براین ، به موجب نظر غالب در بین حقوق دانان ،  این عقد ، از عقود مغابنه ای می باشد .

عقد معاوضه ، یک عقد تملیکی می باشد و بنابراین ، تملیک  ، اثر عقد معاوضه می باشد .

عقد معاوضه ، از عقود رضایی بوده و بنابراین ، قبض مورد معامله ، شرط صحت عقد نمی باشد .

شباهت عقد بیع و معاوضه :

عقد بیع ، به موجب ماده ی سیصد و سی و هشت قانون مدنی ، تملیک عین در برابر عوض معلوم می باشد .

عقد بیع و عقد معاوضه ، عقودی هستند که به موجب آن ها ، تملیک مالی در برابر مال دیگری انجام می گیرد .

بنابراین نتیجه و اثر نهایی هر دو عقد ، تملیک مال می باشد .

تفاوت عقد بیع و معاوضه :

عقد بیع و معاوضه اگر چه که دارای اثر و نتیجه ی یکسان و مشابه می باشند اما با وجود تمامی این تشابهات ، این دو عقد ، دارای تفاوت هایی با یکدیگر می باشند که موجب تمایز آن ها از یکدیگر می شود .

تفاوت این دو عقد عبارتند از :

• مورد معامله در عقد بیع ، تحت عنوان مبیع و ثمن معامله می شوند اما در عقد معاوضه ، بدون در نظر گرفته شدن این عناوین برای عوضین معامله ، مورد معامله با یکدیگر معاوضه خواهند شد .
• در عقد بیع  ، احکامی جاری می شود که در دیگر عقود ، راه ندارند . بنابراین از دیگر تفاوت های عقد بیع و عقد معاوضه ، این است که احکام اختصاصی عقد بیع ، در عقد معاوضه جاری نخواهد شد .
• به موجب تعریفی که قانون گذار از عقد بیع ارائه داده است ، مبیع در عقد بیع ، لزوما باید عین باشد و بنابراین نمی توان منفعت و یا حق مالی را به عنوان مبیع ، مورد معامله قرار داد . اما در عقد معاوضه  ، طرفین بدون در نظر گرفتن مبیع و یا ثمن بودن مورد معامله ، آن ها با یکدیگر معاوضه کرده و بنا براین محدودیتی در این خصوص برای عوضین معامله ، در عقد معاوضه  ، وجود نخواهد داشت .
• در صورتی که ، یکی از دو شریک مال غیر منقول ، سهم و حصه ی خود را از مال غیر منقول ، به دیگری به موجب عقد بیع منتقل کند ، شریک مال غیر منقول می تواند به موجب حقی تحت عنوان حق شفعه ، حصه ی منتقل شده را تملیک کند . در صورتی که شریک ، حصه ی خود را به موجب عقدی  غیر از عقد بیع ، به شخص دیگری منتقل کند ، حق شفعه ایجاد نخواهد شد . بنابراین در عقد معاوضه ، حق شفعه را نخواهد داشت .
• در قانون مدنی ، امر خیارات ، راهی برای بر هم‌ زدن معاملات می باشند . سه خیار تنها برای عقد بیع در نظر گرفته شده است و بنابراین در سایر عقود از جمله عقد معاوضه ، این خیارات جاری نخواهند شد . این سه خیار ، شامل خیار مجلس  ، خیار  حیوان و خیار تاخیر ثمن می باشد .

بنابراین این سه خیار ، جهت بر هم زدن عقد معاوضه ،  مورد استفاده قرار نمی گیرند .

• به طور معمول و عرفا ، در صورتی که مالی در ازای پول دریافت شود ، عقد انجام گرفته ، عقد بیع و در صورتی که دو کالا با یکدیگر معاوضه و معامله می شوند ، عقد معاوضه خواهد بود . بنابراین ، در صورتی که قصد طرفین خلاف این امر را اثبات نکند ، مطابق این عرف عمل خواهد شد .

فایده ی تمایز عقد بیع و معاوضه :

اگر چه که عقد ییع و معاوضه ، دارای شباهت های زیادی با یکدیگر می باشند ، اما تشخیص و تمیز این دو عقد ، الزامی است .

در صورت تمیز این دو عقد ، احکام اختصاصی هر یک را برای دیگری جاری نخواهیم کرد و بنابراین برای انعقاد صحیح عقود بیع و معاوضه ، باید تفاوت آن ها را با یکدیگر تشخیص دهیم .

اعمال خیار غبن در معاوضه :

عقد معاوضه ، از جمله عقودی است که در خصوص مسامحه ای بودن و یا مغابنه ای بودن آن ، اتفاق نظری بین حقوقدانان وجود ندارد .

همان طور که در گذشته گفتیم ، به موجب نظر غالب ، عقد معاوضه ، از جمله عقود مغابنه ای بوده که غبن در آن راه دارد .

بنابراین ، در صورتی که هر یک از طرفین معامله ، در انعقاد عقد ، دچار غبن فاحش شده باشد ، می تواند با استناد به خیار غبن ، اقدام به فسخ معامله کند .

تلف مبیع قبل از قبض :

در قانون مدنی ، ضمن مبحث عقد بیع ، قاعده ای بیان شد که به موجب آن ، در صورت تلف شدن مبیع ، قبل از قبض آن ، معامله منفسخ می شود .

در خصوص امکان اعمال این قاعده در عقد معاوضه ، بین حقوقدانان ، اختلاف نظر وجود دارد .

مطابق نظریت غالب در حقوق ،  این قاعده در عقد معاوضه نیز جاری خواهد شد و این مقرره ، اختصاص به عقد بیع نخواهد داشت .

بنا براین اگر پیش از تسلیم و قبض  مورد معامله در عقد معاوضه ، مورد معامله تلف شود ( البته تلف به طور قهری )  ، عقد معاوضه ، منفسخ خواهد شد .

مستحق اللغیر بودن مورد معامله :

هر یک از طرفین عقد معاوضه ، باید مالی را که به عنوان عوض معامله به دیگری تسلیم می کند ، یا مالک آن بوده و یا از جانب مالک آن ، اذن داشته باشد .

اگر پس از انعقاد عقد معاوضه ، مشخص شود که مورد معامله ، متعلق به شخص دیگری بوده است و طرف معامله ، برای انعقاد عقد ، از جانب مالک آن ، اذن نداشته باشد ، این معامله ، از مصادیق معامله ی فضولی بوده و بنابراین ، عقد منعقد شده تا زمان تنفیذ و یا رد معامله توسط مالک اصلی مال ، غیر نافذ خواهد بود .

اگر مالک مال ، عقد معاوضه را اجازه کند ، عقد نافذ شده و دارای اثار خود خواهد بود و در صورتی که عقد را رد کند ، عقد معاوضه ، باطل می شود .

در صورت بطلان عقد معاوضه ی فضولی  ، اگر طرف دیگر معامله ، از فضولی بودن آن اگاه بوده باشد ، تنها می تواند مال خود را که به شخص فضول تحت عنوان عوض معامله ، پرداخت کرده است ، دریافت کند و در صورت عدم اطلاع از فضولی بودن معامله ، می تواند علاوه بر دریافت مال خود ، غرامات و خسارات متحمل شده را نیز از شخص فضول مطالبه کند .

تفاوت عقد معاوضه و عقد اجاره :

عقد معاوضه ، همان طور که بیان کردیم ، عقدی است که اثر آن تملیک است .

در عقد اجاره  ، منفعتی که به عنوان یکی از عوضین معامله ، مورد معامله قرار می گیرد ، به طور موقت و تا مدت معینی به شخص مستاجر تملیک خواهد شد اما در عقد معاوضه ، در صورتی که مورد معامله ، منفعت مالی باشد ، این تملیک منفعت ، به طور دائمی بوده و مقید به مدت معینی نمی باشد و این امر موجب تفکیک عقد معاوضه و عقد اجاره می باشد .