وجه التزام چیست؟

وب سایت حقوقی یاروکیل به معرفی و بررسی تخصصی وجه التزام چیست؟ و شرایط وجه التزام پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مفهوم وجه التزام

هنگامی که دو شخص با هم قراردادی را منعقد می کنند، قرارداد میان آن ها لازم الاجرا خواهد بود. یعنی متعاملین مکلف به اجرای آن قرارداد می‌شوند. چنان چه در هنگام اجرای قرارداد یکی از متعاملین به تکلیف خود اقدام نکند، باید وجه یا چیزی را به منظور جبران عدم انجام تعهد خود به طرف دیگر بپردازد. در حوزه حقوق به این مبلغ وجه التزام گفته می‌شود در حقیقت وجه التزام خسارت و ضمانت دیرکرد در اجرای قرارداد می باشد.

از نظر لغتی کلمه التزام به مفهوم وفاداری و پایبندی و ملزم شدن به انجام تعهد و وادار شدن به کاری است. در حقیقت وجه التزام شرط ضمن عقد می باشد که به منظور تضمین اجرا در عقود جای داده می شود. بر اساس این شرط در شرایطی که یکی از دو طرف معامله از انجام آن چه در قرارداد به عنوان تکلیف بر دوش او قرار داده شده است، بپرهیزد یا عملی انجام دهد که بر طبق قرارداد ممنوعیت دارد، باید مبلغی را که در قرارداد تعیین می شود به عنوان جریمه به شخص مقابل بپردازد.

تعریف وجه التزام

در فقه از نظر فقهی وجه التزام مبلغی می باشد که متعاملین در هنگام انعقاد عقد بر اساس رضایت و تراضی دو طرف فرقی نمی کند که ضمن همان قرارداد اصلی باشد و یا این که مستقلاً انجام شود. به عنوان جبران ضرر و زیان مادی یا معنوی که احتمال وقوع آن بر اثر عدم انجام تکلیف و تعهد یا حاصل از تاخیر در اجرای قصد مورد نظر قرار گرفته و بر آن توافق می‌کند این شکل از توافق اگر به صورت شرط ضمن عقد ایجاد شود، شرط کیفری و شرط جزا نیز نامیده می‌شود.

اصولاً وجه التزام مبلغ معینی است که دو طرف در هنگام عقد قرارداد به عنوان جریمه دیرکرد در انجام تکلیف یا عدم انجام تعهد پیش بینی می نمایند. بنابراین وجه التزام در حقیقت ضمانت اجرای حقوقی می باشد که احتمال تخلف از آن چه در قرارداد درج شده است را بسیار کم می کند. مثلاً فرض کنید در یک قرارداد مشارکت در ساخت امکان دارد شرط گردد که چنان چه سازنده در زمان معین در مورد تحویل خانه هایی که در قرارداد ذکر شده است، مبادرت نکند.

در مقابل هر روز دیرکرد در انجام این تعهد مبلغی به عنوان جبران ضرر و زیان دیرکرد در انجام تعهد به مالک باید پرداخت کند یا مثلاً فرض کنید در یک قولنامه خرید و فروش خانه متعاملین به تراضی برسند که اگر هر یک از دو طرف در فلان تاریخ در دفترخانه ثبت سند حضور پیدا نکند، مبلغی را به سبب عدم حضور یافتن به شخص مقابل پرداخت کند و تعهد خود را نیز انجام دهد. پس چنان چه یکی از دو طرف قرارداد انجام تعهد خود را با دیرکرد انجام دهد یا به شکل کلی از انجام تعهد سرباز زند، شخص مقابل قرارداد قادر است دادخواست مطالبه ی وجه التزام را به دادگاه تقدیم کند.

شیوه مشخص نمودن وجه التزام در عقد

یک وجه التزام در قولنامه خسارت، انجام نشدن تعهد انتقال رسمی ملک یا مورد معامله می باشد. اصولاً در قولنامه به یکی از شیوه های زیر می توان وجه التزام را تعیین نمود.

مثلاً در قولنامه درج می شود در شرایطی که فروشنده یا خریدار در انجام تعهدات خود کوتاهی یا امتناع کنند مبلغ مشخصی را باید به شخص مقابل پرداخت کنند. در این حالت اگر بایع به تعهد خود که انتقال مال است است پایبند نباشد، خریدار قادر است با محرز نمودن عدم اجرای تعهد از سوی بایع ، وجه التزام تعیین شده را درخواست نماید.

به شکل کلی تر دو طرف به تراضی می رسند که در یک زمان مشخص و تاریخ معین در دفترخانه ثبت رسمی اسناد حاضر شده و سند رسمی را به تنظیم می‌رسانند و چنان چه هر کدام از آن ها در دفترخانه حاضر نشود شخص مقابل مکلف است مبلغی به شخص دیگر پرداخت کند و تعهد خود را نیز انجام دهد. در این صورت با احراز عدم حضور متعهد باید وجه التزام را پرداخت کند. ضمن این که تعهد خود را نیز به انجام برساند.

نکاتی پراهمیت در خصوص وجه التزام

-شخصی که درخواست وجه التزام می کند، باید خودش تکالیفش را به شکل صحیح و کامل انجام دهد. مثلاً خریدار خودش باید در دفترخانه ثبت اسناد حضور پیدا کند و قیمت معامله را به رویت دفتردار برساند و انجام نشدن تعهد شخص مقابل را نیز محرز کند.

قاضی قادر نیست مقدار وجه التزامی که در قرارداد مشخص و درج شده است را تغییر دهد. اما چنان چه شکایت به منظور اخذ خسارت باشد به سبب تفاوت وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه، قاضی قادر است در میزان خسارت دریافتی دخالت نماید.

تفاوت وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه

-به شکل کلی و در حقیقت وجه التزام مبلغ ضمانت پایبندی دو طرف در معامله به تعهداتشان می باشد که به شکل شرط ضمن عقد در مفاد قرارداد درج می‌شود. نکته پر اهمیت در شناخت معنای وجه التزام موضوع تشریطی بودن در متن قرارداد می باشد.

-وجه التزام در حقیقت به شکل جریمه تاخیر تادیه می باشد که با توجه به شرط ضمن عقد قرارداد اخذ می شود. بر طبق این موضوع مشخص می‌شود که ارتباط منطقی بین دو مفهوم جریمه تاخیر تعدیل و وجه التزام عموم خصوص مطلق می باشد.

اگر بخواهیم واضح تر توضیح دهیم به این مفهوم می رسیم که هر وجه التزامی در حقیقت به شکلی جریمه تلقی می‌شود که از شخص  متخلف دریافت می شود اما هر جریمه‌ای و جه التزام نیست و  امکان دارد در عناوین حقوقی دیگر دریافت شود.

خسارت تاخیر تادیه

از نظر مفهومی خسارت به معنای ضرر نمودن و زیان کردن و زیان کاری می باشد. اصطلاحاً در فقه و حقوق منظور از خسارت تاخیر تادیه خسارتی است که ناشی از تاخیر در پرداخت و دریافت دین حاصل می گردد. بنابراین در این خصوص کلمه دین موضوعی می باشد که هم در نسیه قابل طرح است و هم در نقد و هم می تواند مبلغ نقدی باشد  هم  غیر نقدی. هم فعل باشد هم ترک فعل .

نکته دیگری که باید در همین جا ذکر کرد و در تعیین مفهوم و معنای خسارت تاخیر تادیه بسیار حائز اهمیت است، موضوع ضرر و زیان دیدن می باشد. یعنی برای تایید مفهوم خسارت باید تجاوز به مال غیر چه به صورت مستقیم چه به شکل غیر مستقیم انجام شده باشد. با توجه به این مطلب مفهوم واقعی خسارت دیرکرد، ضرری است که بر اساس دیرکرد ایجاد شده است و مدیون مضاف بر رد اصل مال باید آن را جبران کند. بنابراین خسارت تاخیر تادیه مبتنی بر زیان است و با هدف جبران تضرر وارده از افراد متخلف اخذ می‌شود.

قراردادهای قابل شرط وجه التزام

وجه التزام ویژه ی عقود تملیکی می باشد. یعنی قراردادهایی که بر اساس آن مالی از مالکیت یک شخص بر اساس عقد خارج شده و به مالکیت شخص دیگر در می آید. از جمله این قراردادها قرارداد بیع یعنی خرید و فروش می باشد. از جمله دیگر قراردادها عقد اجاره می‌باشد که اجاره دهنده در آن در ازای انتقال حق استفاده از مال خود، از مستاجر اجاره بها می گیرد.

در حقیقت وجه التزام خسارت در برابر عدم انجام تعهد به انتقال سند رسمی ملک یا مال مورد قرارداد می باشد. بدین مفهوم که هنگامی که شخصی بر اساس قرارداد، تعهد خود را با توجه به انتقال مال انجام ندهد، این امکان وجود دارد که از او وجه التزام اخذ نمود.

وجه التزام قانون مدنی

در قانون مدنی دو ماده مهم به موضوع وجه التزام اختصاص داده شده است. بر اساس ماده ۲۳۰ قانون مدنی چنان چه در حین معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف، متخلف مبلغی به عنوان خسارت  پرداخت کند قاضی قادر نیست او را به بیشتر یا کمتر از آن چه که ملزم شده است محکوم نماید.

با توجه به ماده ۳۹ آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرایی که در سال ۱۳۵۵ تصویب شده است اگر در سند برای تاخیر انجام تعهد وجه التزا تعیین شده باشد، درخواست آن مانع درخواست انجام تعهد نیست. اما چنان چه وجه التزام برای عدم انجام تعهد تعیین شده باشد، متعهدله تنها می تواند یکی از آن دو را درخواست نماید.

شیوه تعیین وجه التزام در قرارداد

هنگامی که یک طرف از متعاملین باید سندی را به طرف دیگر انتقال دهد، این عمل باید در زمان معینی انجام شود و الا در یک صورت می توان جریمه دیرکرد انتقال را دریافت کرد که این جریمه و مقدار آن در متن قرارداد درج شود. جریمه دیرکرد در حقیقت برابر با وجه التزام خواهد بود. شیوه تعیین وجه التزام بدین صورت است که با تراضی متعاملین در متن قرارداد تعیین می شود و در واقع باید به صورت شرط مشخص گردد.

مثلاً در قرارداد شرط می گردد که منافع و عواید مورد معامله در گذشته به شخصی انتقال نیافته و با قرارداد، مورد معامله در تصرف فروشنده قرار می‌گیرد که در ضمن عقد لازم و حاضر ، فروشنده مکلف است که مورد معامله را به شکل کامل و سالم در فلان تاریخ تخلیه کرده و در همان تاریخ به خریدار تحویل دهد و هر روز که  تخلیه نکند، به ازای هر روز سرپیچی از تاریخ مورد قید در مفاد قرارداد به فلان مبلغ به عنوان خسارت تاخیر در تخلیه به عنوان وجه التزام باید به خریدار بدهد و خریدار این حق را خواهد داشت که از تاریخ سررسید مذکور تا مدت ۱۰ روز برای تحویل و تخلیه و وجه التزام نسبت به فروشنده در دادگاه صالح اقدام کند.

از طرف دیگر فروشنده نیز متعهد به پرداخت و تسویه حساب بدهی هایی مثل آب و برق و گاز تا روز تخلیه و تحویل می باشد و الا خریدار قادر است آن را پرداخت کرده و پس از آن با ارائه قبوض آن را از فروشنده دریافت کند.